“Kilîle û Dimne” goreyê rêza açarnîyayîşê tarîxkî, açarnîyayo pehlewkî, suryankî, erebkî, fariskî, yunankî, îbrankî, spanyolkî, îngilizkî, almankî, rûskî, tirkî, moxolkî, kurdkî û reyna şeştî ziwananê dinya ser.
Kelîle û Dimne nêzdîyê di hezar serrî verê cû hetê Beydebayî ra bi ziwanê hindûyan yê kanî, bi sanskirîtkî ameyo nuştene. Yeno vatene ke Beydeba seba nuştişê nê kitabî estanikanê şarnasî (folklorî) yê fablan ra, estanikanê “pança-tantra”yî (panc prensîban) ra îstifade keno. Bingeyê estanikanê Kilîle û Dimneyî, exlaq û edaletî ser o ameyo awankerdene. Estanikî fabl ê û bi ziwanê şîretkî ameyê nuştene. Peynîya her estanike de mesajêk est o. Kitab 15 beşan” ra yeno pê.
Goreyê xebera ANF’î Beydeba bi xo vano: “Mi waşt ez bi ziwanê heywanan cewherê zanayîşî areze bikera.” Eser nameyê xo, her di qehremananê kitabî “Kilîle û Dimne”yî ra gêno, nê her di nameyî nameyê di çeqelan ê. Kilîle fehm (feraset), rastî û zanayîşî sembolîze keno, Dimne zî sembolê çewtî, bexûdî (xirabî) û zur o. Metnê sanskirîtkî de nameyê her di çeqelan “Karataka” û “Damanaka” yo. Goreyê texmînan, kitab wextê qiralê hindûyan yê bi nameyê Depşelemî de ameyo nuştene. Heme estanikê kitabî bi torrêde helezonîkî yewbînan ra girêdayî yê. Her estanike zereyê estanikêda bîne de ameya mûnitene. Yeno vatene ke amancê nuştişê nê estanikan o yo ke pê nê estanikan hîrê şazadeyê Mehapûrî bêrê perwerdekerdene.
Heta nika no kitab zaf ziwananê dinya ser ameyo açarnayene. Kitab verê cû hetê Berzeweyhî ra pehlewkî ra yeno açarnayene, heme açarnayîşê bînî nê açarnayîşî ser o yenê kerdene. Dima ziwanê suryankî de bi nameyê “Kalîlag û Damnag”î hetê Bodî ra yeno açarnayene. Açarnayîşê ziwanê suryankî ra se serrî tepîya kitab hetê Abdullah Îbnu’l-Muqaffayî ra suryankî ra açarnîyeno erebkî ser. Bado nê metnê pehlewkî benê vîndî, seba naye zî kitab erebkî ra açarnîyeno fariskî ser. Heme açarnayîşê ewropayijan zî nê açarnayîşê erebkî ra yenê kerdene.
“Kilîle û Dimne” verê cû hetê Alî Karadenîzî fraskî ra açarnayo lehçeya kurmancî û serra 2011 de hetê weşanxaneyê Nûbiharî ra ame weşanayene. Dima serra 2018 de Sadiq Reşwanî fraskî ra açarnayo lehçeya kurmancî. No kitab serra 2018 de hetê weşanxaneyê Morî ra ame weşanayene. Serra 2023 hîrê de Alî Aydin Çîçekî no kitab kurmanckî ra açarna bi kirmanckî/zazakî ser û reyna hetê weşanxaneyê Morî ra ame weşanayene.
Cigêrayox û ziwannasê namdarî yê bi nameyê “Silvestre de Sacy, Henry Zotenberg, J. Hertel, Th. Benfey, Theodor Nöldeke, Cari Brockelmann, Keith-Falconer, William Wright, Ignazio Guidi, Papaz Luis, Şêxo el Merdînî û Ludwig Kosegarten”î nê kitabî ser o cigêrayîşan kenê. “Kelîle û Dimne” goreyê rêza açarnîyayîşê tarîxkî, açarnîyayo pehlewkî, suryankî, erebkî, fariskî, yunankî, îbrankî, spanyolkî, îngilizkî, almankî, rûskî, tirkî, moxolkî, kurdkî û reyna şeştî ziwananê dinya ser.
