Serehawanayîşê Koçgirî, serehawanayîşêko netewî û azadî bî. Ewro zî pêvajoyêka newe destpê kerd. Koçgirî rayîrê Rojawanî awan kerd û têkoşînê kurdan sey roşnêk bî. No ser ganî îtîfakê kurdan awan bo û kurdan fek destkewteyanê xo ra veranêdê.
Serehawanayîşê Koçgirîye têkoşînê netewîye yê kurd de cayêko avzel gêno. Xususî kurdê elewîye hereketa xoserî de ca girewtê. Serehawanayîşêko seba azadîya kurdan o, kurdan bi no hawanayîşê waştê statuyê xo înşa bikê, Serehawanayîşê Koçgirî ewro têkoşînê kurdan ra sey roşnêk bî.
Koçgirî de averşîyayîşê têkoşînî yê netewîye
Kurdê elewîye hem seba mezhebê xo hem zî seba nasnameyê xo binê zilmî de mendê, her tim verba osmanijan vindertê û no zî hişmendîya netewa kurd awan kerd. Xususî peynîya Şerê Paykerdişê Emperyalîstan kurdê koçgirîye waştê xo bi xo îdare bikê. No ser zî destpê serehawanayîşî kerd û rayberîya nê hawanayîşî zî Alîşan Beg, Haydar Began û Alîşer kenê û kewenê mîyanê rêxistinkerdişî. Demê Şerê Yewine zî qet îttîhatgeran ra hetkarî nêdanê, nê lejker erşewenê nê zî baje danê. Wazenê herêma xo bipawê. No ser rayberê serehawanayîşî Îstanbul de Cemîyetê Kurd Tealî reyde têkilî ronenê. Qezaya Îmranlîya Sêwazî û Xarpêt de şaxê Cemîyetê Kurd Tealî ronenê û destpê propogandayê rêxistinî kenê.
Cemîyetê Kurt Tealî verê Serhawanayîşê Koçgirîye akeno, xêzê azadîye ra hîna nêzd vindenê. No xêz de Komeleya Jîne, organê propogandaye Koçgirîye bena. Serehawanayîşê Koçgirî xêzê şorişgirîye awan keno.
Sîyasetê Kurd ê kanşopîye (1918 û 1925)
Sîyasetê Kurd ê kanşopîye, xususî verdewamîya beylîgê kurdan o. Na hereket xususî Meşrutîyeto Diyine ra pey wayîrê hêzî bena. Îstanbul merkezê fikirkerdişî yo, eşîretê kurdan bedirhanij û babanij, cemîpaşayijan xususî cemîyet de aktîf benê. Na hareket kurdan de hîsê azadîye awan kena, xususî Şorişê Citmenge û fikrê heme netewe wa qedera xo awan bikê, verê fikrê xoserîye awan kerd. Kurdan ra hem Îstanbul hem zî Enqere heqê xoserîye waed kerdinê.
Cîyabîyayîşê şorişgerî: Koçgirî
Serehawanayîşê Koçgirî, mabenê serranê 1919 û 1921î de temsîlê vindertişê netewîye keno. Pêvajoyêka newe ya seba kurdan a, Koçgirî de goreyê kanşopîya kurdan azadîya netewbîyayîşî esas gêno. Alîşan Beg pêşnîyazê M. Kemalî qebul nêkeno, çimkî armanc azadîya kurdan o.
Beyanatê Xozatî
Hukmatê Enqere, verba Sevrî vindeno la heq û statuyê kurd û Kurdistan de zî vindertişê xo bi net nîşan nêdano. Eşîrê kurd, dêrsimij û koçgiriyij destpê hadreyîya serehawanayîşî kenê. Tekkeya Huseyîn Abdalî de kombîyayîşêk kenê û kombîyayîş de siwend wanenê û îttîfakê newe awan kenê. Kombîyayîşî ra pey Alîşan Beg û Alîşer Xozatê Dêrsimî ra vîyarenê û peynîya kombîyayîşan zî Beyanatê Xozatî hadre kenê.
Waştişê kurdan, beyanat de wina yê:
1 – Wa M. Kemal aşkera biko ke muhtarîyetê Kurdistanî qebul keno ya nêkeno.
2 – M. Kemal babeta muhtarîyetî de bi lezûbezî dêrsimijan ra verpers bido.
3 – Ganî lezûberz xepisxaneyê Erzîngan, Meletî û Xarpêtî de hepsîyan bêrê serbestveradayîş.
4 – Cayê ke kurdan zaf ê de wa memurê Hukmatê Tirkan xo tepa biancê.
5 – Herêma Koçgirî ra wa mufrezeyan bi lezûbez xo tepa biancê.
Hukmatê Enqere, verba nê waştişan cayê qebulkerdişî, herême ra lejker erşewano. Xarpêt û Dêrsimî ra heyetê nasîhatî erşeweno, çi heyfo ke Dîyap û Meço Axa îqna keno. Dîyap û Meço Axa sey wekîlê Dêrsimî beşdarê Meclîsî benê.
Destpêka Koçgirî
Mabenê Koçgirî û Dêrsimî de wisarê 1921î de serehawanayîş destpê keno. Hukmatê Enqere, Alayê Suwarî yê 6ine Îmranlîye ra erşeweno. Eşîrê kurdan no alayê suwarî esîr gênê û peynî zî Kemah desteser kenê. Eşîrê kurdan peynî Neteweyê Yewbîyane ra telgraf ancenê û wazenê ke wa herêmê kurdan ra, walî sey kurdêk bêro tayînkerdene. Verba no waştişî ra Hukmatê Enqere rewşa îstîsna îlan kena û bi rayberîya Topal Osmanî artêşêk erşeweno. Çi heyfo ke rewşê zehmetî ser o eşîran nêeşkenê biresî Koçgirî. Kurdan goreyê rewşa xo verba artêşî de 4 aşmê xover danê la 17ê Hezîrane de Alîşan Beg teslîm beno. Baytar Nurî Dêrsimî, Alîşêr û Zarîfe Xanim derbasî Dêrsimî benê. Peynîya Qirkerdişê Koçgirî de hetê Meclîsî raporêk yeno hadre kerdene û goreyê raporî zî 2000 hezar xaneyê kurd û 112 dewê kurd yenê veşnayîş û çinkerdiş. Peynî zî çi heyfo ke Meclîs efo pêroyî îlan keno.
Hereketa Azadîye û Koçgirî
Peynîya desseran bi rayberîya Rayberê Şarê Kurd Abdullah Ocalan; Hereketa Azadîye PKK vejîya werte. Ewro Şorişê Rojawanî zî kanşopîya Koçgirî ya. 27ê Sibate de Rayberê Şarê Kurd Abdullah Ocalan, hepsîyê sîyasî yê ke Îmrali de manenê û Heyetê Îmraliyî pîya beyanatêk dayê û beyanatî ra pey zî Tirkîya demêko newe destpê kerd. Na ray kurdan nînê xapînayîş, Problemê kurd problemêko zaf xorîn û tarîxî yo ke tena bi polîtîkayê ewleyî nîno çareserkerdene. Çareserî tena ser esasê heq, adalet û demokratîkbîyayîşî pê yena. Her hemlayêka pozîtîf a ewro bêro eştiş, do nê tena heremêke ra, pêroyîya Tirkîya ra bandor biko û do ameyoxê welatê kurdan zî dîyar biko. Kurdan de her tim potansîyelê serehawanayîşî est o û Şarê kurd qet esîrî qebul nêkenê.
