Dêrsimij Huseyîn Yalnizî ma rê wextê verênî û nikayî , ziwanî, îtîqatî û weşîye ser o qisey kerd. Wina vano: ‘Toplumo ke toplumî de yardim nêkerd, jubînî de yar nêbî, heq însanî ro beno bar. Heq insan o, heq qelb û vîjdanê însanî yo.’
Huseyîn Yalniz mezra Peterî ya ke girêdayeyê Dewa Zaxgeya Dêrsimî ra yo. Huseyîn Yalniz 70 serre yo û cuya xo Dêrsim de domneno. Huseyîn Yalnizî ajansê ma rê wextê verênî û nikayî, ziwanî, îtîqatî, weşîye û rindekîye ser o sey yew feylesofî qisey kerd. Xeylê derg qisey kerd. Maneyê qeseyanê xo zaf xorîn û girêdayeyê yewbînan bîyê. Aye ra ma kilm nêkerd, çi bî ma da.
‘Êdî nika kes şanika nêvano, a darîya we’
Huseyîn Yalniz ewil qalê wextê verênî keno, bi hesret komelkîya ê wextî ano xo vîrî û ano roja ewroyîne reyde girêdano. Huseyîn Yalniz wina vano: “Waxto verênde ma herkesî payîzî şîyêne kolî dêne arê ke zimistanî xo rê pê tawûg bîyarê biveşnê. O waxt henî bî. Mesela, yan keyê to de yan keye mide, yan zî mesela cun de adir kerdêne we û verde nîya milet xo rê kom bîyêne nuştêne ro û cixareyê xo simitêne. Hem şanikî vatêne hem zî tay şanikî zî bi kilaman û lavikan amêne vatene. Ju yo ke temur zanêne temur cinitêne. Ju yo ke temur nêzanitêne huşîre girewtêne destê xo û deyne piro, goreyê keyfê xo vatene. Nika na dewe de a darîya we çin a, nika kes şanikan qisey nêkeno. Kes têlewe nêno, cîran nêsono keyê cîranî.
Êdî nika kes şanika nêvano. A darîya we, çitur darîya we, nika mesela herkes şî, herkes keyê xo de nuşeno ro televîzyonê xo est o. Efendimê xo rê vajî radyonê xo esto, teybê xo est o, çike ame kef ey gostareno. Ju kî nika telefonî vejîyê ê telefonî de kay kenî. Ma nika qisê bikîme zî nê qiseyanê verênon kes gos nêdano ser. Pê ma de hûnê vanê; nî çitorî yaşamîş bîyê. Waxtê nînan waxtê waşênîyo. Hâlbuki waxtê ma zaf rind bî. Ça rind bî? Waxtê ma de ar, namûs bî îqrar û îman bî. Îtîqat bî. Her kesî pîrê xo zanêne, rayberê xo zanêne. Dîn û îmanê xo zanêne, vicdanê xo zanêne û merhametê xo zanêne, bereketê xo zanêne. Nî têde qanûnî bî mabênê miletî de. Milet ke zonê xo de qisey bikero, kes nêno to ra nêvano ça to nê zonî qisey kena.”
‘Telefon emrê to ra 10 serrî tireno beno’
Xirab şuxulnayîşê teknolojî ra gazneno vano: “Seke mi to rê qesî kerd, oncîya her çi teknolojî ra îcad bîyo. Teknolojî îcad kerdo, ça îcad kerdo? Vano zonê xo qesî meke, tirkî qesêy bike. Qaytê kara xo kenê zerarê teknolojî toplum û xelkê ma rê esta. Xelk zirar anceno, teknolojî kare keno. Ça kare keno? Telefonê to çin o, ti şona telefon gêna. No seba teknolojî kar a la to rê zirar a. Çi rê zirar o, 10-20 serrî ra pey milê to çewt beno, telefon emrê to ra 10 serrî tireno beno. Ça tireno? Radyasyon keno, merdimî qanser keno. Kerr û kor keno. Aqilê însanî beno vînî. Teknolojî zaf bi zirar o ema milet vano ma rê karê ci est a. Hâlbukî kare ci çin a. Ê ke teknolojî virazenê înan rê beno kare, cêbê înan beno pirr. Ez demo ke wina vano, xelk mi ra vano, ti eqlê xo tirawito.”
‘Zonê ma zaf rind o kardeşîm’
Huseyîn Yalniz qale ano zîwanê ma ser o û bi zerrîyêka dejine vano: “Zonê ma ma be xo caverdo. Ma be xo awa serdine verdara adirê xo ser adirê xo sayno we.” Wina domneno “Zonê ma zaf rind o, her kes ke zonê ma û pîyê xo qesî bikero, zaf rindo. Qanûno. Însan qanûnê xo bozmîş nêkeno. Ez wazena meseleyêk to ra qesî bikerî; çênêka ju mordemekî bena, zaf rindek bena. Di axayî sero danê pêro; o vano ‘ez lajê xo rê berî’, o bîn vano ‘ez lajê xo rê berî.’ En peynîye de eke qerar danê ci anê ke emrê heqî bidekernê. Axa o jû lajê xo zewecîyaye beno. Ceynîya xo ca verdana şona. O vano ‘ez na kêneke lajê xo rê beno.’ Vano ‘ez emrê heqî dekerneno.’ Vano ‘bidekerne.’ Vano ‘Hênîyê serê kemerî, xwarinê serê simerî, lajê her oğlî herî, kamî tora va keye xo bozmîş bike nîkahê îmam caferî.’
‘Ma adirê xo şaynowe, tarî de mendîme’
Aye ra dime axa vano reyna tekrar bike, o reyna tekrar keno, reyna keno. Vano reyna tekrar bike. Namê dewa xo Qajike bena; vano ‘Qajike peyra şonê çetî, mi kêna xo zewejnê, goşê her û kutikî kerdî retî. Nika bîyo fenda nikayî. Na mesela ke mi vate bîyayîya wertê homete de bîya. Çitorî? Zonê ma zaf rind o kardeşîm. Nika ez û to ma îtade pîya nuştîme ro. Kam yeno mira vano zonê xo qesî meke, tirkî qesî bike. Kes nêvano. Ama zonê ma ma be xo caverdo. Ma be xo awa serdine verdara adirê xo ser adirê xo sayno we. Tarî de mendî me ha. Cîranê ma est ê mi ra pîlêrî yê. Ez şono vano amca mabixêr gêreno mi vano ‘Aleykumselam.’ Tikî vaje ‘Xêr dî silamet’ ça mi ra vana ‘Aleykumselam.’ Ez tora nêvana ‘Selamaleykum.’ Ez tora vana mabexêrdî… Ma vatêne ‘Heq rehetîye bido.’ Vatêne ‘xêr ama.’ Vatêne ‘şêrê rehetîye ser.’ Nika nî terk bîyê. Nika kam yeno kemer dano sereyê ma ro, vano ‘fek nê zonî ra raverde û tirkî qesî bike.’ Ma bi xo zonê xo caverdo. Ma adirê xo şaynowe, tarî de mendîme. Ma xo bi xo tarî de virdo, kesî ma tarî nêkerdîme.”
‘Zonê ma nêşîro tirkî ser, tirkî rind nîyo, zonê ma rind o.’
Vano kesê ke şonê mekteb zafêrî înan ziwanê ma xo vîrî kenê. Wina ca dano ci: “Ma nika ra tepîya maye û pîyê xo ra çi dîyo, aye vajîme. Ma ke raya xo ra çi dîyo aye vajime. Raya xo ra şime. Zonê xo qesî bikerîme ke na zonê ma werte ra vîndî nêbo. Zonê ma werte ra nêşêro. Zonê xo qise bikerîme, zon werte ra vînî nêbo. Zonê ma nêşîro tirkî ser, tirkî rind nîyo, zonê ma rind o. Nika şonê mekteb zonê xo vîra xora kenê. Ma vanî şêrê mekteb heq û huquqî bimisê. Nika bi zonê ma de mekteb bibîyêne, ma bi xo şîyêne mekteb û xo rê zonî misêne. Nika îyê ke ma dê mekteb înan zonê ma kerdo xo virîra.”
‘Ez şîyo mektebê xelkê xo. Şîyo mektebê raya xo’
Huseyîn Yalnizî mektep nêwendo la kesanê ke mekteb wendo, bîyê dixtor, profesor nêeşkenê awe bikê destanê ey ra. Goş bidim ser vano çi: “Na mesela hetê toplumê ma rê rind nîya, nika ke mektebê zonê ma bibîyêne ma şîyêne mektebê xo, zonê xo qesî kerdêne. Yaziyê mi çin o, mi qet nêwendo. Diplomaya dewlete mi nêgirewta, mi dîploma xelkê xo girewta. Ez şîyo mektebê xelkê xo. Şîyo mektebê raya xo. Şîyo mektebê raya maye û pîyê xo. Ez heta mezele zonê xo qesî keno. Handayê ke weş bî qesî keno, eke merda zî mezele de zonê xo qesî keno. Tayê kesê ma şonê Elmanya zonê ma qesî nekenê, şonê Ewropa, Îstanbul û Îzmîr zonê ma kenê xo vîra, tirkî qesî kenê. Eke zonê ma qesî bikerê zon vînî nêbeno.
‘Toplum ke jubînî de yar nêbî, heq însanî ro beno bar’
Eke xebera heqîqetî, xebera raste pers kena se; kam se vano wa vajo; çewres serre çok rone hard vaje ‘heqo ma de yârdim bike, heq kesî de yardim nêkeno, zurekerîya. Ez nayera qet înam nêkeno. Toplum ke toplum de yardim nêkerd, jubînî de yar nêbî, heq însanî ro beno bar. Dîn û îman însanî ra beno bar. Kam se vano vajo. Na dinya de bifetelîye kamî heqî de cîranîye kerda. Mi rê jû bîyarê meydan vilê mi pirodê. Kamî heqî de çorba şimita. Tek jû bîyarê meydan vilê mi pirodê. Heq insano, heq qelbê însanî yo, heq vîjdanê însanî yo, heq merametê însanîyo. Heq namê xo est o. Heq daîma heqîye de ro.”
‘Zamanê ma zamanê eşq û keyfî bî, amanê bereket û hereketî bî’
Reyna wextê xo yê verênî û wextê nikayî dano têver û wina vano: “Waxtê ma de pîrê ma amêne, rayberê ma amêne ma vera ci şîyene, ma sijdê hardî bîyêne. Hard paçî kerdêne. Ma îtara nêm saate vera pîr û rayberanê xo şîyêne. Şewê kêyê de mendêne. Ma şîyêne cirê xizmete kerdêne. Ma goş dêne ser vatêne rê pîrê ma marê qalê heqe keno ma ci ra heqîye misenîme. Nika ju bêro vajo no pîrê min o, ci rê el pence de bivindero, gulbangê xo bigêro. Haydê jû bêro bigo. Darîya ve ha. Milet bîyo bozix, toplum bîyo bozix. Temel bîyo bozix. Çiqas virazena viraze bin qûmo vayî dîno şono. Wextê ma de henî nêbî. Wextê ma de binê xo zir demîr bî, temelê xo saxlem bî. 200-500 qat sero biviraştêne o temel saxlam bî. Nika mîrçikî wanenê temelan de, herî zirenê temelan de. Na zaman rind nîyo, zamanê ma rind bî. Ez se vajî no zaman rindo. Demagê temelê xo bozixo. Vaydîno şono, vaydîno şono. Seweta îşlige mira hes meke. Seweta çakête mira hes meke. Seweta nonê ra mira hes meke. Raya heqî ra mira hes bike. Ma raya heqî de jubinî nîyaz bikime.
Nîyade na vaş de nîyade. Na vaş nîyade wisar o bîyo kewe. Çayê? Rama heqî vara piro û bîyo kewe. Bîyo genc. Dîna bîya gence. Dîna her kesî bena gence. Dîna bena veyvike. Dîna bena rindeke. O wextê ma de miletê ma kî nîya bî. Toplumê ma kî nîya genc bî. Nîya rindek bî. Têrapîşte bî. Nika? Nika qirawete kenê vilê xo. Fotêrê serê sarê xo danê û eyî kî yan çarnenê şonê kunê takala yêzîdi. Qebedayîye kenê. Hz. Elî vato ‘en bîrîncî dişmenê mi mordemo qebedeyî yo.’ Zamanê ma nîya bî? Zamanê ma nîya nêbî. Zaman zamanê eşq û keyfî bî. Zamanê bereket û hereketî bî. Ma gaxan de nonê merdan ayrî kerdêne vila. Nonê gaxanî ayrî kerdêne vila. Nonê Xelasî ayrî kerdêne vila.”
‘To ke zerê destê xo dî heqî kî vênena’
Huseyîn Yalniz vatena xo wina girêdano: “Mesela marte amêne vatê ewro qereçarşemê marte o. Juyo ke malê xo bî qurbane kerdêne. Juyo ke malê xo çin bî mîyaz kerdêne vila. Dêne cîranan. Nika qereçarşemê mart yeno, rojê Xizir yeno, rojê des û di yîmaman yeno kes roje nêgêno. Roje girewtene caverde; ana cîrana ma nîyade ma cîranê heqî me, dûyê ma kûno tewerte. 20 keyî ra des keyî germî vila nêkenê. Nîyaz vilake. Nêbî kê xo de şoltike poje, şoltike, herîre, keşka. En azından nono şikite, nonê tîre kê de maqbûlê raya heqîyo, namê heqî seroyo. Efendim şolte de bişikne venga des mordeman de bêrê borê. Ama darîya we. Na zamande darîya we. Dîn îman darîya we. Namê heqî însanî dima bî nîyade destê însanî nawo ha. To ke zerê destê xo dî heqî kî vênena. To ke zerê destê xo heqî rê kerd ra raya heqîya îbadeto. Ça vanê ‘heq îçîn.’ ‘Dest destî şûnê, destî gêrenê ra rû şûnê’ na vatena pîr û rayberana, vatena îyê ke ravêr amê şîyê vatena înana. Ez bi xo raya heqî canêverdana. Kesî raya heqî ra zerar nêdîyo.”
