Dayîka Dêrsimije Haskar Tuncele wextê terteleyê Dêrsimî de hema doman bîya. Aye ma rê behsê meseleya Usivê Xidê Qoncî kerd ke terteleyê Dêrsimî de ameyo kiştiş. Haskar Tuncele seba ey wina vana: “Vaje ximalo şêr o, şêrê cimatan o.”
Dayîka Dêrsimije Haskar Tuncele 90î serrî ya û dewa Turişmeke ra ya. Wextê terteleyê Dêrsimî de hema domane bîya. Aye ma rê behsê meseleya Usivê Xidê Qoncî kerd ke Terteleyê Dêrsimî de ameyo kiştiş. (Ma zanayan ra da teyîtkerdene ke nameyê ey o esas Usivê Xidê Qoncî yo. Ayera ma zerêyê xebere de nê nameyî danê şixulnayene.) Ma na mesele ra vajê efsane beno ke hîna baş bo. Haskar Tuncele nê ser o ajansê ma rê qisey kerd.
‘Usivê Xidê Qoncî vanê, dewa Xêçe ra yo’
Tarixê şaran de tayê xoverdekarî est ê ke zereyê şarê xo de cayo gird gênê. Xoverdayîşê înan zî mabênê serran de beno sey efsane û fek bi fek gêreno. Meseleya Usivê Xidê Qoncî zî nînan ra yew a.
Efsaneya Usivê Xidê Qoncî fekê dayîka Xaskar Tuncele de wina yeno îfadekerdene: “Ju esker hermetan ra cinîyan ra qesan vano. Usivê Xidê Qoncî vanê, dewa Xêçe ra yo. Usivê Xidê Qoncî xelesîno ra ê eskerî kişeno. Kincanê deyî keno payî û şono Derê Laçî de kuno mîyanê tabûra eskerî. Usivê Xidê Qoncî cayê de nano înan ra. Êyê qarşî vanê, ‘nî kamê nanê mara?’ Eyî kî nanê înan ra. Tê qarşî de nanê jubînî ra û jubinî qir kenê. Usivê Xidê Qoncî ferq kenê û kunê dima nî. Hukmat taburanê xo û mordemanê xo fîno dima nêyî. Vano ‘Pê deyî bigêrê mirê bîyarê.’ Tabûre fetelnena se kena nêeşkena pê bigo. Cayê de nêvindeno.”
‘Misayîbê xo zî teyî beno, heq bela yî ey bido’
Hukmat nêeşkeno Usivê Xidê Qoncî û ano bi destê merdimanê ey dame roneno. Dayîka Xaskare na xayîntîye zî wina îfade kena: “Hukmat hevalanê deyî keno zê xo. Misayîbê Usivê Xidê Qoncî kî teyê nînan beno. Misayîb tede xayîn beno. Nî anê vanê ma vajim ‘Araye bîyo xirabe, bê ma rê rind bike, ma virazim.’ Ma qan bikim biyame araye. Eke ame araye ma pê bigim bidim destê hukmatî. Şonê venga ci danê vanê ‘Bê araye bîyo xirabe, bê ma rê rind bike.’ No xapîno yeno. Misayîbê xo zî teyî beno, heq bela yî bido.”
Usivê Xidê Qoncî xapîno yeno araye. Nî pê kewerî gênê. No yeno vano ‘o çiko? Şima rast vanê leqî kenê? Hukmat mi beno tîke keno ero.’ Nê Usivê Xidê Qoncî ra nêverdanê. Dest û payanê nêyî girê danê û gênê şonê ju kaş ra erzenê. Şonê binê kaşî ra gênê anê ancîya erzenê. Danê nêyro, danê neyro. Qatire anê pê resen qatire ra girê danê. Anê danê hukmatî dest. Anê cêr Dewa Turişmege. O wext qereqol ûja bî. Eskerî şonê Usivê Xidê Qoncî sungî kenê, sungî kenê, sungî kenê û lajekî kişenê.”
‘Vaje ximalo şêr o, şêrê cimatan o’
Dayîka Xaskare xayînan rê lanetî ana û cayê Usivê Xidê Qoncî zî kena berz heta asmênî bena û vatena xo wina qedênena: “Eke danê raye şonê nîyadanê ke cendekê Usivê Xidê Qoncî uşto ra hanîko raye ra şono. Cendekê deyî ha… Vaje ximal o şêr o. Eskerî nîyadanê ke hawo şî, tepîya gerenê ra yenê ujade rêna ezmîş kenê. Eke rind ezmîş kenê vanê ‘Hela bîyarê ma nîyadim na senên cîgera neydera. Anê zanî kenê ser û kardî kenê û qelbê yî vejenê nîyadanê ke qelbê xo nîya di çalatino. Mûyê de sîyaye na het ra ya, mûyê de sîyaye kî na hetê qelbî ra ya. Vanê ‘Ximalo şêr o, şêrê cimatan o. Ê lajekî îcade kişenê henî.
Wexto ke nê pê qatire ra danê girê di destê xo kî girêdayê, se keno cayê de xo ra ju kardî zê gilazînge vejeno nîya pê xo de erzeno. Gilazînge şona ginena misayîbî ra. Usivê Xidê Qoncî vano ‘Misayîb ax be miro ginê toro?’ Nîyade ha. Misayîb kî a kardî henî anceno anceno o kî mireno.”
