Qirkerdişê kurdanê Dêrsimî yê 1937 û 38î ser o 88 serrî vîyartê. La dejê na birîna xorîne hema zî zereyê şarê Dêrsimî û kurdan de xo domneno. Şahîdê wextan Apê Hesen vano: “Ma berdîme çem qir kerdîme, ma bîne meyutu de mendîme”
Qirkerdişê kurdanê Dêrsimî yê 1937 û 38î ra 88 serrî vîyartê. La dejê na birîna xorîne hema zî zereyê şarê Dêrsimî û kurdan de xo domneno. Şahîd û peydemendeyê ê wextan Haydar Kaya, Hasan Altan, Alî Bayoglu, Beser Kaya û Hasan Dogru ajansê ma rê qisey kerd.
‘Kam ki kutêne destê dino, berdêne qir kerdêne’
Merdimê Apê Haydar Kayayî berdê hetê pirdê Paxdî de qir kerdî, Haydarî zî erzenê awa Xarçikî. Wina vano: “38î de kê apê mi berdî Xarçîk de hetê Pîrdê Paxdî de qir kerdî. Ez eşta awe. Hetanû nê binan awe ez arda. Tepîya vejîya a hurînda xo ra şîya. Doman bîya. Veşan bîme têşan bîme, war way bîme. Şîme şîme dewe. Birayê mi wes bî. Binê meyîtan ra najnîyê mi kî vejîya bî ameybî, 3 tenî domonê xo ki ameyî. Kam ki kutêne destê dino, berdêne qir kerdêne. Di hîrê tenî weş mend bî, î kî pê destê mîlisan ameyî kiştene.”
‘Kalikê mi anê boverê Harçîkî de kişenê erzenî gol’
Kalik û apê Hasan Altanî û zaf merdim û dewijê ey yew roje de yênê qirkerdene. Cendekan erzenê awa Xarçikî ke kes nêvîno. Kurêşij Hasan Altan ma rê wina qisey kerd: “Rayver Hesen kalikê min o. Gere kenê vanê şima eşqîyayî kenê weyî. Demenû ra eşqîya vanê. Demenû talibê mayê. Kalikê mi anê boverê Xarçîkî de kişenê erzenî gol. Lazê Dey Rayver Îbrahîmî kî benê Mezgîrt de kişenê. Talibê ma vanê ki meyît uza de nêmano. Pêser domanê Qorkes şare Silemanu, Kurêşinê eyî pesero şonê fetelînê. Destê şodirî Rayver Hesenî vînenî. Uza de zerê ê derî ra dizdîya dizdîya genê benê dewe. Hebê awe kenê piro, gonî monî kenê pa. Çike o wext meyît girewtene yasaqo. Kes nêgêno. Uca darenê we. Meyîtê bînî pêrko uca gol de manenê. Meyîtê lajê î rayber Îbrahîmî nê dî. Kes nêzano ça de ro.”
Alî Bayoglu edî nêeşkeno bîyaro pêser. Bîyo kal reyna zî wazeno ke qirkerdişê şarê Dêrsimî tarî de nêmano. Vano: “Pîyê mi vatêne ki ma dere laçî de mendîme, Koê Sultan de mendîme. Koê Dolubaba de mendîme. Ca bi ca hişkêran de manîno. Kam ki çîye ard xo rê pare kerdenê pîya verdenê.” Pêdimo zî ma rê yew lorika ke erzîya serê kesê ke amê qirkerdene aye lorneno.
‘Birayê mi goş nêdano serê pîyê mi’
Hêkata birayê Beser Kaya Silêmanî ‘Heywaxê Heyî’ dana vatene. Besere vana: “Birayê mi Silêman şono Mazgîrt. Qomutanê Mezgîrtî birayê mi qan keno vano ke ‘Eskeran Koyê Sipî de milet giroto qir kenê. Bê na kaxite bige şo bide qomutanî wa ê mordeman qir nêkerê û raverdê. Birayê mi nîya xapneno. Eke gêno yeno ke şêro. Pîyê mi kuno vêrnîye û cira vano ke; ‘Silo Silo hela meşo. Na kaxite bîya ma nîşanê xocî bidime, belkî fermanê miletê ma teyro. O wext wendîşê kesî çin o. Belkî na kaxite fermanê şarîya. Fermanê şarê ma mebe. Sebebê na mîletî mebe. Rê bîya ma nîşanê xocî bidime.’ Birayê mi goş nêdano serê pîyê mi. Pîyê mi ra vano ‘Ti henî kena ke miletî qir bikerê.’ Dano raye şono. Kaxite beno dano qomitanê eskeren. Qomutan axir makînalî qurmîş keno. Birayê mi ke makînalî veneno poşeman beno vano ‘Heywaxê heyî mi sekerd. Ez wertê adirî ra vejîya ama bîya sebebê nî canan. Uca de terba înan kişîno.”
‘A şewe meyîtî eştî awe’
Hasan Dogru o wext hema doman bîyo. Wexto ke ameyê qirkerdene binê cendekan de maneno û wina ci ra xelesîyeno. Çi qewimîyo se qewimîyo, ma rê wina dîyar keno: “Ma berdîme çêm. Axir makîna nêro û ma qir kerdîme, ma bîne meyîtan de mendîme. Ma zon nêzanitenê. Di cinîkan teyna zanitenê. Juyê najnîya mi bîye, juye kî mordema ma bîye. A şewe meyîtî eştî awe. Eskeranê ke meyîtî eştêne awe qayt kerd ke ma weşîme ma girotîme eştîme wertê vaşî. Ma zerrê wasî de mendîme. Esker kî şî dinya bîye isize ma uştîme ra bervayme.”
