Ziwanzan Zana Farqînî destnîşan kerd ke ganî dewlete fek polîtîkayanê red, înkar û asîmîlasyonî ra verado, raştîya komelî qebûl bikero û va: “Ziwan berardox û kiriştoxê kulturî yo. Ziwan xerca pêameyîşê neteweyî yo. Bi rayîrê kulturî aidîyetêk, nasnameyêk virazîno.”
Sazî û dezgehê ziwanê kurdî emserre 15ê Gulane Roşanê Ziwanê Kurdkî bi şîarê “Statuyê Kurdkî, Perwerdeyê bi Kurdkî” xeylî bername û çalakîyî viraştî. Nûneranê saziyan vîst vira ke têkoşînê seba ziwanê kurdlî nê tenya karê saziyan bo. Ganî heme roşnvîr, sîyasetmedar, hunermend, ziwanzan û komele seba heqê ziwanî têkoşîn bikero. Kedkarê ziwanê kurdkî Zana Farqînî serê avzelîya û hişmendîya ziwanî, astengîyanê verê kurdkî, erk û berpirsîyarîyanê komelî Ajans Welatî rê ercnayîş kerd.
‘Gere kurdî bi xobîyayîşê xo biciwîyê’
Ziwanzan Zana Farqînî va ke Komara Tirkîya xo ra etnîsîteya tirkî esas girewte, ziwan, kultur û nasnameyê aye xo rê sey bingeh girewte û va: “No sîyaset heta ewro bi hawayêko sîstematîk ame ramitene. No sîstem sîstemêko monîst (yewperest) o, plûralîzm (rengarengî) xo rê esas nêgirewte. Coka zî red, înkar û asîmîlasyon est o. Nika zî paradîgmayêka newîye ra, qanûnêko bingehîn yo newî ra behs beno. Pejajoyêk ameya destpêkerdiş. Bi raştî zî eke paradîgmayêka newî bêro awankerdiş, komare bibo komarêka demokratîke ganî na paradîgma goreyê sosyolojîya komelî, goreyê raştîya komelî bo û heme rengê komelî destûra bingehîne de zî, paradîgmaya newîye de zî bêrê dîyene û heqê înan înan ra bêro peyser. Ganî kurdî zî sey şar bêrê naskerdiş, ziwan, kultur û nasnameyê înan bi her hawayî; bêastengî, bêşert û şurt bêro qebûlkerdiş. Kurdî zî bieşkerê bi xobîyayîşê xo, bi estbîyayîşê xo cuye xo bidomne.”
‘Eke hişmendî bibedilno çareserî asana’
Zana Farqînî destnîşan kerd ke ganî dewlete fek polîtîkayanê red, înkar û asîmîlasyonî ra verado, raştîya komelî qebûl bikero û qiseykerdişê xo wina dewam kerd: “Ganî kurdkî sey ziwanêkî bêro dîyene, ganî kurdkî bibo ziwanêko fermî û wayîrê statuyî. Her wina perwerdeyê bi ziwanê dayîke bêro qebûlkerdiş. No nika meseleya samîmîyetî ya. Merdim bi zerrî wa bikero vurnayîşan bîyaro ca, çîkê bînî teferûat ê. Bi teknîk ê, merdim eşkeno nika serê teknîkê nê çîkan de vindereno, serê teferûatan de vindereno, serê tecrubeyê dinya de vindereno, bêro dinya de çiqas çîyî qewimîyayî, çiqas bîyî. Şarê bînî ke problemê înan yê neteweyî, nasnameyî û kulturî estbî bi kamî rê û rêbazî înan çareser kerdî. Taybetmendîyê ma çîyê, merdim înan verçiman bigîro, no nika zey ma va; manena xala peyêne û serê înan de nika gamî yenê eştene. Bi muzakereyan, bi dayîşûgirewtî, diyalogan înan yenê çareserkerdiş. Çareserkerdişê destpêkî çî yo, merdim wayîrê heqî nas bikero û heqî xo ra bêro şinasyêne.”
‘Ziwan netewe keno netewe’
Zana Farqînî va ke wexto ke behsê rewşê ziwanî, ya zî behsê statu û perwerdeyê bi ziwanê dayîke beno, her tim bala anceno serê di hetanê têkoşînî û va: “Hetêkê seba vurnayîşê sîstemê heyî ke ê qanûnanê xo bibedilnê, xo demokratîze bikerê. Heto bîn zî şarê kurdî şerêkê xo yê zereyên bidî vindarnayîş. Hişmendîyek virazo, esil û nasnamyê xo rê wayîr vejîyo. Ez ziwanî tu wext sey silgirêkê dayîşûgirewtişê têgêrayîşê yewbînî fam nêkena. Elbet ziwan zî yewê silgirê resnayîşî yo ke merdim bi rayîrê ziwanî yewbînî fam keno. La wextê ke ma ziwanî, terîfê ziwanî, girîngîya ziwanî ra fam nêkerê û semedanê ke çira ziwanî yenê qedexekerdiş, çira dewletê serdestî bi taybetî ê ke bi hawayêkê netewdewlete saz bîyê serî danê rayanê asîmîlasyonî, ma vînenê ke ziwan xerca pêameyîşê neteweyî yo.”
Zana Farqînî bal anta serê girîngîya ziwanî û qiseykerdişê xo wina domna: “Ziwan berardox û kiriştoxê kulturî yo. Bi rayîrê kulturî aidîyetêk, nasnameyêk virazîno. Elbet ziwan zî lingêkê kulturî yo, la yê ke kulturî bedilneno nifşanê neweyan û keno ke nifşê neweyî raverî ra agahdar bibê û goreyê nê yewî zî siberojê xo, ameyoxê xo dîyar bikerê û bi na xerce têkilîyekê xurt bironê. Ziwan nê yewî ra girîng o. Ziwanêk holî ra bêro wedardîş, do dima nê yewî hêdî hêdî hîrê nifş ra dima endamê koma o ziwanî asîmîle benê. Nika ra kokanê xo ra, kok û eslê xo ra dûrî kewenê û xo sey endamanê koma ziwanê serdestî, ziwanê serwerî vînenê. Bi o kulturî pîl benê, bi o ferasetî ke yenê perwerdekerdiş, şikleko bînî gênê û nika ra xo o kulturê serdestî ra, o nasnameyê serdestî ra hesebnenê, xo yê xo ra dûrî kewenê.”
‘Kesê asîmîle beno, beno dişmenê xo’
Zana Farqînî bal ant ser maneyê asîmîlasyonî û wina domna: “Asîmîlasyon zî nê tenya destdayîşê ziwanî yo. Asîmîlasyon derbo hişmendîya ê kesan o zî. Kesê ke asîmîle beno xo ra dûrî keweno, heta beno dişmenê xo. Xozîya xo nê bi kultur, ziwan, nasname û tarîxê xo ano, bi yê serdestê xo ano, bi yê serdestê xo pesnê xo dano. Ganî kurdî qet nêbo bi girankerî bi ziwanê xo bidê û bigêrê, bi ziwanê xo sîyasetî bikerê, bi ziwanê xo dewayê heq û azadîyanê xo bikerê, bi ziwanê xo berardişî bikerê. Ziwanê ke nîno gurekerdiş hêdî hêdî qels beno û vera ziwanê serdestî nêeşkeno estbîyayîşê xo bipawo. Çîkê xo yê heyî zî dest ra dano. O çaxî merdimê bin destî de kompleksêk zî virazîno û vano; ‘xo ra ziwanê mi bi karî yew çîyî nîno, bi ziwanê mi perwerde nêbeno, zanist nîna berardiyêne.’ Xo ra serdestî zî wazenê na hişmendî înan kesan de bidê awankerdiş.”
‘Hucreyê kesanê zafziwanî zêdeyêr ganî yê’
Zana Farqînî tewr peynî behsê xebatanê zanistî kerd û wina qedîna: “Xebatê pedagojîk nîşan danê ke kesê zafziwanî hem hetê perwerdeyî de hem zî hetê sosyolojîk de, dersanê xo de kesanê yewziwanî ra serkewtêr ê. Kesanê cîyayan rê, bîr û bawerîyanê cîyayan rê zafê xo reyde musamaha yê. Bi kesanê bînan rê xovêr danê û gênê. Bi komelî rê pêameyî yê. Vanê kesê ke zafziwanî yê hucreyê mezgê înan zêdeyêr ganî manenê. Kesê ke yewziwanî yê hem hetê weşîya mezgî ra hem zî hetê kulturê demokrasî ra kesanê zafziwanan ra peyser mendeyî yê. Lazim o ke ma na hişmendî xo û şarê xo rê bi hawayêko xurt bidê zanayîş, famkerdiş. Bila dayîk û babî bi domananê xo rê bi kurdkî qisey bikerê, bi kurdkî bidê û bigêrê. Bi taybetî vengê mi kesanê wendoxan, hunermendan, roşnvîran, sîyasetmedaran rê yo. Kesê ke nê şarî rê serkêşîye, pêşengîye, rayverîye kenê xo vîr ra mekerê ke şima seba şarî numune û model ê. Ganî şima her warî de bi nasname, bi kultur, sembol û nîşaneyanê şarê xo bi şarê xo rê bibê.”
