Amed, şaristanêko ke bi kultur û medenîyetê xo yê dewlemendî ra yeno naskerdene, eynî wext de bi tehm û lezetanê xo yê cîyayan zî namdar o. Mîyanê nê lezetan de, qedayîfê Amedî cayêko avzel girewto.
Amed, şaristanêko ke bi suranê xo yê tarîxîyan, bi kulturê xo yê qedîmî û bi dewlemendîya xo yeno naskerdene, eynî wext de yew paytextê lezetan o zî. Gastronomîya Amedî de, mîyanê bi desan werdê rengînan de, qedayîf sey yew estareyê geşî biriqîyeno. La koka nê lezetê namdarî kura ra yena û kulturê ma de, yanî mîyanê zazayan de, senî yew mana îfade kena? Ma do na nuşteyê xo de, na mesela ser o vindarê.
Koka tarîxî ya qedayîfî
Koka qedayîfî sey şîranîyêke heta serdemê selçuqijan û erdnîgarîya Rojhelatê Mîyanî şina. Kitabanê tarîxî yê kehenan de, behsê şîranîyanê ke bi “telanê ardan” ra yenê viraştene, zaf rey vêreno. No îspatê o yo ke fikrê qedayîfî zaf kehen o. La form û tehmê ey o ke ma ewro pê aşna yê, bi taybetî Împaratorîya Osmanî de û merkezanê kulturî sey Amed, Şam û Helebî de geş bîyo.
Her şaristanî goreyê tehmê xo, goreyê malzemeyanê xo yê herêmî ey rê şeklêko cîya dayo. La Amed nê lezetî rê wina wayîr vejîyayo ke, ewro key ke vajîno “qedayîf”, verî Amed yeno vîrî.
Amed de viraştişê qedayîfî tenya karê mutbaxî nîyo, o eynî wext de yew senet o, yew huner o. Nê senetî, bi serran ustayan ra bapîran rê, pîyan ra lajan rê sey yew mîrasê qîymetînî mendo. Ustayê qedayîfî yê Amedî bi maharetê destanê xo, bi formulê înan ê nimiteyî yê şerbetî û bi teknîkê peyjetenî yê xasî namdar bîyê. Bi taybetî “Qedayîfo Burma” û “Qedayîfo bi Fistixan” bîyê marqayê şaristanî.
Viraştişê înan sebir, tecrube û meharet wazeno. Coka zî her kes nêeşkeno tehmê qedayîfê ustayanê Amedî bigîro. No lezet, bîyo parçeyêkê nasnameyê şaristanî.
Kulturê zazayan de manaya qedayîfî
Seba ma zazayan, qedayîf tenya yew şîranî nîyo; o sembolê roşanî yo, sembolê şahî û kêfweşîye yo. Roşanê Remezanî û Qurbanî de sifreyê ma bê qedayîf nêmanenê. Key ke meymanêko qîymetin yeno, seba ke hurmet û qîymetê xo nîşan bidê, verî qedayîf yeno îkramkerdene. No yew adet o, yew nîşanê meymano waştî yo.
Vateyê verînan de, qiseykerdişanê ma de lezet û weşîye zaf rey bi qedayîfî pê ameyo. Mesela, seba ke duaya weşîye bikerê vajîno “weşîye sey qedayîfî bo”. Na misal mojneno ke qedayîf kulturê ma de çiqas bi manayêka pozîtîfe ameyo qebulkerdene. Netîce de, qedayîf lezetêko ke tarîxî yo, şaristanê ma Amed de bîyo, kulturê ma zazayan de riçikê xo eşto. Tarîxê ey, tarîxê şaristanê ma yo; tehmê ey, tehmê kêfweşîya ma yo. No lezeto qîymetin, mîrasêko ke ganî ma wayîr lê vejîyê û nesîlanê neweyan rê paşt bidê.
Viraştişê Qedayîfê Burma
Viraştişê qedayîfî de çend merhaleyê avzelî est ê. Ganî merdim bi dîqet nê merhaleyan teqîb bikero.
Malzemeyê ke lazim ê:
Seba qedayîfî:
1 kg qedayîfo ter
500 gr gozê hûrkerdeyî (yan zî fistixê Dîlokî)
250 gr riweno sade
Yew qeşike rib
Seba şerbetî:
4 bardaxê awe
4 bardaxê şekerî
Çend dilîmê lîmonî
Merheleya viraştişî ya qedayîfî:
Amadekerdişê Şerbetî; verî ganî şerbet bêro amadekerdene ke heta qedayîf peyjeno, o bibo serdin. Yew tencer de awe û şekerî têmîyan bikerê û biqelînê. Key ke dest pêkerd qelayene, çend dilîmê lîmonî bierzê û des deqeyîna bî qelînayîşî rê biercê. Dima ra, ey cayêke serdin de bîerzê ke bibo serd.
Rakerdişê qedayîfî; qedayîfê terî yew tebsîya gird ser o rakerê û bi destanê xo telan yewbînan ra cîya bikerê. Muhîm o ke telî nêşikîyê û zaf nêfetilîyê.
Malzemeyan, riwenê sadeyî yew kase de bihelînê. Ribî zî bi ronî têmîyan bikerê. No têmîyanî hem rengê qedayîfî hîna weş keno, hem zî lezetê ey zêdeneno.
Burmakerdiş (Pêçatene); yew letê qedayîfî masê ser o rakerê. Ser o yew mîqdar gozan (yan zî fistixan) rafişnê. Dima ra, kenaranê ey zere ra pêçê û sey luleyî bipêçê. Ganî zaf teng mepêçê ke mîyanê ey hewa bigîro û hewl bipeyo. Heta ke pêro qedayîf û gozî qedîyenê, na pêvajo dewam bikerê.
Rêzkerdişê tepsî; qedayîfê ke şima amade kerdê, yew tebsîya gilover ser o, yewbînan de pêştir rêz bikerê. Ganî mîyanê înan de cayê veng nêmano.
Peyjtene; riwenê ke şima helînabi, bi hawayêko yeksan ser o bikerê. Tepsîyî adirêko normal ser o, her hetê xo çerx kerdene bipejê. Yew hetê ey ke bi rengê zernînî peyja, bi yew qapaxêko gird yan zî yew tebsîya bîne, hetê bînî bi baldarî çerx bikerê. Hetê diyînî zî heman hawa de bipejê.
Şerbetdayene; key ke qedayîf bi temamî peyja û rengê xo girewt, ey adirî ser o bigîrê. Şerbeto ke bîyo, bi yew kepçe seranserê qedayîfî de gezadênê. Ganî şerbet her cayê qedayîfî bigîro.
Demdayene û servîst; dima ke şerbetê xo da, qasê yew-di saetan biercê ke şerbetê xo hewl bianco. Dima ra, şima eşkenê bi gozanê hûrkerdeyan yan zî fistixan serê ey bixemilînê û servîs bikerê.
Lezetê qedayîfê Amedî bi raştî zî cîya yo. Bi na tarîfe, şima zî eşkenê nê lezetê tarîxîyî cayê xo de bivirazê û bi dost û embazanê xo reyde par bikerê.
