Dima Qirkerdişê Pirsûsî, atmosferê polîtîk ê Tirkîya bi hawayêko dramatîk vurîya. Prosesê çareserî û adirbestî vindarnîya, dewrêko newe yê pêkewtişî dest pê kerd. Tirkîya de rojê tarî dest pê kerdî. No ser roşnkerdişê Qirkerdişê Pirsûsî û sewbî qirkerdişan rê, komîsyonêko do Meclîs de bêro awankerdene, firsetêk o.
Qirkerdişê Pirsûsî, 20ê Temuze 2015 de, Baxçeyê Merkezê Kulturî yê Amara de virazîya. Hêriş de, bi hêrişkarê xokiştoxî reyde 34 kesî cuyê xo vînî kerdî, 100 ra zêdêr kesî birîndar bîyî. No hêriş hetê DAIŞ’î ra ame viraştiş. Aktîvîstê ciwanî ke dima îşgalkerdişê Kobanê seba xebatanê reyna awankerdîşî şîbî uca, bîyê hedefê DAIŞ’î.
Dima hêrişî, atmosferê polîtîk ê Tirkîya bi hawayêko dramatîk vurîya. Prosesê çareserî û adirbestî vindarnîya, 8ê Tebaxe 2015 de yew dewrêko newe yê pêkewtişî dest pê kerd. Nê averşîyayîşî, mojnayî ke qirkerdiş tena yew hereketê terorî nîyo, eynî wext de Tirkîya de polîtîkayê zereyî de vurnayîşê kokdarî da despêkerdene.
Gêrayîşê adaletî
Doza Qirkerdişê Pirsûsî, Tirkîya de xebata sîstemê adaletî ser o persanê cidîyan rê rayîr akerd. Rayraşîyayîşê doze, hetê huqûqî ra zaf persgirekan reyde rî bi rî mend. Qirkerdişêko wina gird de, tena yew kiştoxêk, Yakup Şahin darizîya. Bi na rewş, çi heyf ke çeteyê organîzasyonî û hetkarê ke paştê hêrişî de estîbî, bi hawayêkî eşkera nêbîyî, yanî ameyî nimitekerdene.
Heyetê mehkemayî, waştişanê daxilbîyayîşî yê şahîdanê cîyayî yê birîndaran ‘sebeba rasterastî nêtesîrgirewtişî’ reyde red kerd. No qerar, mezgê komelê Tirkîya rê şik û gumanî ard.
Netîce û ceza
Peynî de mehkeme, Yakup Şahinî rê 34 reyî cezayê hepsî yê girankerdîşî da. Labelê no qerar, hêvîyanê keye û huquqnasan nêard ca. Ame vatene ke hîrê kesê bînî ke hêrişî ra beşdar bîyî est ê, di kesî zî remayî.
Qirkerdişê Pirsûsî, Tirkîya de vurnayîşê atmosferê sîyasî de yew noxtaya krîtîk bî. No hêriş, prosesê çareserî yê peynîbîyayîşî û polîtîkayanê ewlehî-esasî yê ke verê cû vejîyayî holî de rolêko destpêkkerdoxî kay kerd. Dima qirkerdiş tedbîrê ewlehî yê ke ameyî girewtiş, xebatanê rêxistinanê komelê sîvîlî zî tesîr kerdî. Nê des serranê peyênan de sebeba asayîşê pêroyî ra, rayîrê îfadekerdişê xo yê komelê sîvîlî bi hawayêko pîl ameyî sinorkerdene. Na rewş, qelsîkerdişê mekanîzmayên beşdarîya demokratîkî rê rayîr akerd.
Her serre 20ê Temuze de organîzebîyayîşê aktîvîteyanê vîrardişî, mojnayî ke qirkerdiş hafîzaya komelî de cayo xo paweno. Labelê çalakîyan de hêrişê polîsan her tim bî rojeve. Serra 2022î de Stenbol de organîzebîyayîşê aktîvîteya vîrardişî dima tewr kêmî 50 kesî ameyî destbendkerdiş, na zî rewş eşkera kena.
Têkoşînê huquqî dewam keno
Komeleya Heqanê Merdiman û avûkatê keyeyanê mexdûran, seba eşkerakerdişê heme boyutê qirkerdişî têkoşînê xo domnenê. Na çarçewayî de:
-Berpirsîyarîya dezgehanê pêroyî yê hukumatî wa eşkera bibo
-Yew dariznayîşêko adaletî şert o
-Çeteyê ke paştê hêrişî de yê bi hawayêko tam eşkera bibî.
Întîsîyatîfê partîyanê sîyasî
DEM Partî bi pêşnîyazanê cigêrayîşî hewldana ke heme hetanê ra qirkerdiş eşkera bibo. No qirkerdiş de kiştox tena nê, heme berpirsîyarîyê sîstemî zî ganî wa dîyar bibê. Qirkerdişya Pirsûsî, nîqaşanê ke polîtîkaya Tirkîya ya vera DAIŞ’î da destpêkerdene. Ame eşkerakerdiş ke “polîtîkaya DAIŞ’î” zî ganî bêro dariznayîş. Wextê peyênî de herême de zêdîyayîşê hereketê DAIŞ’î, mojnayî ke qirkerdişê Pirsûsî rojevbîyayîşê xo paweno.
Keyeyanê ke ciwanê înan qirkerdiş de cuyê xo vînî kerdî û ê birîndarî yê ke xelisîyayî, hem fizîkî hem zî psîkolojîk prosesê weşnêbîyayîşî reyde rî bi rî mendî. Labelê hetkarîya dewlete na babetî de kêm mend. Keyeyî, hem cigêrayîşê xo yê adaletî dewam kenî hem zî bi paştîdayîşê komelî hewl danî cuyê xo reyna awan bikerî.
Tesîrê ser hereketanê ciwanan
Hereketanê ciwananê sosyalîstî û rêxistinanê paştîdayîşî, dima qirkerdiş de xebatanê xo dewamkerdişî de zor û zehmetîyan reyde rî bi rî mendî. Etîrê ewlehî qadanê xebata nê rêxistinan teng kerd. Qirkerdişê Pirsûsî, Tirkîya de tay vurnayîşan rê zî rayîr akerd. Etîrê ewlehî û rayraşîyayîşê huquqî vejîya werte. Qirkerdiş û averşîyayîşê dima ci, rolê medyaya komelkî yê herikîyayîşê xeberan de û mekanîzmayên kontrolî yê dewlete yê serê nê platforman de xurt kerdî.
Sutunê Mîyanêneteweyî
Qirkerdişê Pirsûsî û prosesê dima ci, Tirkîya yî pêwendîyanê Yewya Ewropa reyde zî tesîr kerd. Etîrê heqanê merdiman, azadîya îfadekerdişî û dewleta huquqî ser o, nê prosesî ra bi hawayêko muhîm tesîr girewt. Qirkerdiş ke çarçeweya paştîdayîşê Kobanê de awan bîya, polîtîkayên Tirkîya yê vera penaberanê Sûrîye zî perskerdişî rê rayîr akerd. Qirkerdişê Pirsûsî, tena yew hereketa qirkerdişî yê ke 34 canî vînî kerdî ra ver, Tirkîya de cuya demokratîk de tesîrê xorînî veradayî, sey yew noxtaya şikîyayîşî tarîx de ca girewt. Heta des serran dima zî adalet bi hawayêko tam nêame temînkerdiş, na doze, xebata sîstemê huquqî û weşbîyayîşê travmayanê komelî ser o dersanê muhîman pêşkêş keno.
Tesîrê qirkerdişî yê rojê ewro
Pirsgirekê avahîsazî yê sîstemê adaletî eşkera kerdî. Bikaranayîşê heqanê demokratîkan de sinorkerdişan rê rayîr akerd. Polîtîkayanê ewlehî-esasî yê ke aver şîyî. Qadê xebata komelê sîvîlî teng kerd. Hafîzaya komelî de cayêko muhîm timî girewt. Trajîkayên sey ci nêbîyayîşî rê, heme sutunê qirkerdiş eşkera bibê, berpirsîyaran hesab bidê. Reformanê avanîsazîyî cayî ser ameyîş lazim o. Qirkerdişê Pirsûsî, averşîyayîşê demokratîk ê Tirkîya û awankerdîşê dewleta huquqî hetê xo ra yew rewşa ceribandîşî ya muhîmî dîyar keno.
Roşnkerdişê Qirkerdişê Pirsûsî û sewbî qirkerdişan rê, komîsyonêko do Meclîs de bêro awankerdene, firsetêk o. Ganî no komîsyon heqê huquqî gamê şênber bierzo û do demokrasî zî tacîdar bikero.
