Roja 29ê Citmenga 2025î şefeqê sibayî de, qezaya Gebze ya Kocaelî de banêko 7 qetîn bi xo rijîya. Na hedîseya trajedîke de, cenazeyê Muhammed Emîr Bilirî (12), Hayrunnîsa Bilire (14), pî Levent Bilirî (44) û maye Emîne Bilire (37) ameyî dîyene. Na hadîse vîra amedijan facîayê rijyayîşê banî ya tewr girde Apartmanê Hicretî ard.
Sebebê rijyayîşê banê ke 2012 de Gebze de virazyayo û 2013 de îskan girewto, hema eşkera nêbîyo. Labelê, nezîyê banî de xebatê înşaatê Xeta Metroyê Gebze OSB-Darica ke newe temam bîybî, ramitêne. Şahidê ke bi çiman dîyo, va ke kolonê dermanxaneyê qetê bînî yê banî xesarî bîyê û veng estbîyê ke ban şanêke ra verî cayê xo ra leqiyawo.
Wezîrê Edaletî Yılmaz Tunçî eşkera kerd ke hetê Serdozgerîya Komare ya Gebze ra tehqîqatêko edlî dîyayo destpêkerdene û heyetêko zanaye ke endazyaranê înşaatî, endazyarê jeofîzîkî û mîmaran ra yeno pê, wezîfedar kerdo. 80 kesî AFAD ra, bi temamî 147 personelî tewrê xebatanê cîgerayîş û xelesnayîşî bîyê.
Facîayo Tarîxî yê Amedî: Apartmanê Hicretî
Facîayê rijyayîşê banî ya tewr girde ke Amed de bîyo, 3ê Çeleyê 1983î de qezaya Yenîşehîrî, Semtê Şehîdlixî de amê meydan. Apartmana Hicretî ya 7 qetîn û 28 daîreyîn ver bi siba bi xo rijîya û binê xirbeyanê ci de 26 keyeyan ra 84 kesî merdî.
Vet meydan ke muteahît Abdulkerîm Dalmiş ke mezunê mektebê verênî zî nêbîyo, hamalîye ra vîyarto muteahîtîye û no ban viraşto. Çîyêko trajedîk o ke, muteahît Dalmiş û keyeyê xo qetê tewr corî yê banî de roniştêne la rijyayîşî ra xelisîyayî.
Raporê ke hetê heyetê teknîkî yê Unîversîteya Firatî ra amade bîybi, tesbît bi ke binê banî qasê 2,5 metreyan şîyo war û zaf çuruk viraşto, wexto ke kazme dîyaya qalibê betonî, sey kêrpicî vila bîyê. Îfadeyê Dalmişî yo ke mehkeme de pers kerdbî, îdîa kerd ke ey viraştişê banî de malzemeyêk kêmî nêşuxulnayo û pawitişê ey o ke “Rijyayîş bi emrê Allahî bîyo” tim mend vîrî de.
Dalmiş, 17ê Sibata 1986î de 8 serrî û 3 aşmî ceza hebsî û 50 hezar lîra ceza pereyî girewte la goreyê Qanûnê Înfazî ra tena 2,5 serrî zîndan de mend û dima ra tehlîye bi. Badê facîayî, cayê ke xirbeyî ra pak bîybi, çarnîya park.
Meseleyê hemparî û dersî
Her di hedîseyan de zî meseleyê ke sey yewbînî yê bala ancenê; kêmasîyê kontrolê banan, fealîyetê înşaatî yê bêkontrolî û tedbîrê pawitişê erdlerzî yê kêmî. Hedîseya Gebze de tesîro muhtemel yê xebatanê kenayîşê metro, Tirkîya de û dinya de projeyanê bînayan yê winayinî de xesardîyayîş û rijyayîşê banan reyde eleqedar etirî newe ra ardî rojeve.
Gebze de nezîyê banê ke rijîyayo, 8-9 banî hetê ekîbanê zabitayan ra ameyî morkerdene û sakînê ci ameyî tehliyekerdene. Herçiqas no tedbîr seba verîgirewtişê tehlîkeyanê neweyan gameyêka muhîm bo zî, hewcedarîya ke gerek banê winasî kontrolê pawitişî ra bivêrê û bedilnayîşê şaristanî bêro lezkerdene, vet meydan.
Cayê Tirkîya ke serê xeta erdlerzî dero û prosesanê bajarîbîyayîşî yê lezî de bêdenetîmîye, seba facîayanê winasîan zemîn amadekerdişî domnena. Dirbeta teze ya Gebze û dewrêşê ke 42 serrî verî Diyarbekir de bîy, reyna anê vîrî ke pawitişê banan (weqfîyetê banan) û mekanîzmayê denetîmî çiqas
