Na pêvajo de Roja Ziwanê Dayîke ya Dinya, do biaçara roja hetkarîdayena yewbînan a şaran û têkoşînî. Ganî şaran bi têkoşînê aştî û pîya de goristanê ziwanan biaçarnî baxçeyê ziwanan. Aştîya komelkî binê temînatî bigê, no ser ganî mabênê ziwanan de aştîye tesîs bikerê.
Neteweyê Yewbîyayîye ra girêda Rêxistinê Kultur, Zanistî û Perwerdeyî (UNESCO) serra 1999î de roja 21ê Sibate sey “Roja Ziwanê Dayîke ya Mîyanêneteweyî” qebul kerd. Îlanbîyayişê na roje ra nika na roje seba averşîyayişê ziwanî yena firazkerdene. Goreyê malûmatê UNESCO’yî 7 hezar ziwan ser Dinya de yenê qisekerdiş la belê seyî ra 40î nê ziwanan çinbîyayiş û asîmîlasyonî reyde rî bi rî de yê.
Tirkîya de 18 ziwanî çi heyfo ke helîya ya zî vînî bîyê. Ziwanê kurdkî zî polîtîkayê asîmîlasyon û qedexekerdişî ser o hîna binê tehlûkeyî de yo. Sazî û dezgeyê ziwanê zî seba hîşmendî, balantişê telûkeyê asîmîlasyonê yê ziwanê kurdkî ser o na roje de tewir bi tewir çalakî organîze kenê, xususî kirmanckî ser o xebatê sey konser, panel û şayî yenê kerdene. Çi heyfo ke seba ke bi ziwanê dayîke perwerde nîno dayiş, no ser zî xususî kirmanckî la belê kurmancî zî binê tehlûkeyî yo û no ser ganî ziwano kurdkî bibo fermî û bi ziwanê dayîke yê perwerdeyî bêro dayene.
Ronîyayişê Komara Tirkîya ra pey, yew netewe virazîyaya û na netewî zî ser ziwan awan bîya. Netewperestîya tirkan xususî xo ser ziwanî nîşan dano. Na netewe ser ziwan ameya viraştiş, netewperestîya xo girêdana netewperestîya dewlete zî. Nasyonelîya dewlete ameya qebûlkerdiş, merkez zî sey ziwanê tirkî ameyo qebûlkerdiş, tirkî tena ziwanê dewlete nîyo û ziwanê her kesî yo. Ziwanê hemeyan o û ziwanê bînî zî qedexe kerdê.
Muhendîsîya projeya tirkperestî
Ziwanê bînî xo rê telûke dîyo û vato; wa heme vînî bibê. Ronayişê Tirkîya ver ermenkî û suryankî xo ra werte ra hawanîyo, tehlûke seba înan nêmendo. Ma vajê arnavutkî, boşnakkî, lazkî, çerkezkî hemşînkî est ê û herêma xo de yenê şuxulnayiş. Dibistan û perwerdeyê înan bi ziwanê xo estbî, waştê heme ziwanê bînî hewanê. Raşt a, na muhendîsîya, projeya tirkan resaya netîceyê xo, çi heyfo resayo armancê xo. Lazkî zî binê tehlûkeyî de yo, hemşînkî zî binê telûkeyî de yo û xo ra şarê hemşînî nêmendê
Kirmanckî goreyê dîyalektê xo kurdkî ya, binê telûkeyo gird de ya Tirkîya bîya goristanê ziwanan, nika 2025 serre eke verê ci nêro girewtiş, xebatê gird û bandorî ser nê ziwanan nêkero, yew ziwanî zî nêmaneno. Ziwanêk binê telûkeyî de bibo beno ziwano antîk, bena xebata arkeolojî. No ser ganî her kes wayîrê nê ziwanan bivejo.
Ziwan ke sey estbîyayişêko efsûnî û komelî yeno nameskerdene, hetê zaf zanistan, felsefe û sîyasetî zî babetêka zaf avzel a. Ziwan bêyî ci nêeşkeno bifikro, no ser zî faktorêko sereke ca beno. Bi awayêko klasîk ziwan famkerdiş û tarîfkerdiş ke merdim bi raman û hîsê xo bi îşaretan resneno. Bi sayeya ziwan merdim eşkeno raman, hîs û bertekê xo zî nîşan bidê.
Ziwan sazîyêka winayin o ke merdim bêziwan nêeşkeno cuya bikero, ziwan wesfê sereke yê ke merdim huner û teknîk rê zî est o. Gama hetê merdimîye qabîlîyeta qisekerdişî ya merdim a zî, heto bîn resnayîş û dayîşûgirewtişî zî ziwan mîyanê pergalê pêkewtişî yê tewir bi tewir de yê tewro averşîyîş û zexm o. Hewna hetê komelî, sazîyêka winayin a ke her çikî rê yeno û merdiman bînî ra cîya keno. Her wina bêyî ziwan aîdî yewî bo, merdim mîyanê komelî de yeno dinya ke ziwan aîdê no komelî bi xo yo ke hetê fizîkî, fîzyolojîk û ruhî yê melekeyê ziwanî est ê û ziwan heqdarê warê ferdî û komelî yo.
Ziwanê Dayîke
Ziwan seba şar û neteweyan sey nasnameyê komelî, sîyasî û hafizaya debare zî yeno namekerdene. No ser zî ziwanê dayîke zî sey têgehêko avzel yeno dîyayene. Çiqas namekerdişê ziwanê dayîke hetê zanistan sey ziwanê sereke, yewin ziwano ke serê averî doman mayaxorabîyayişê xo ra marûzê ci bîyo kerdiş zî, pratîk de ziwanê dayîke yeno manaya ziwanê koma etnîk a ke takekes mensûbê ci koma û no ziwanî yo. Her wina, no ziwan ke kes ci malbatê xo ya zî ci nê komelê xo gêno ke mîyan de zî. Yanî nê tena no ziwan ke ferd raya verên bonder bîye ya zî girewto.
Ma zafziwanî û zafnasnameyê ma, temînatê aştîya komelkî û pîya cuyayişê ma yo. Bingeya estbîyayişê aştî, yewperestî ra nê girêda ya, girêdaya zafrengînî ya. No ser rayîrê aştîya komelkî, aştîya ziwanî ra vîyareno. Seba tesîsê aştîya komelkî, ganî verê heqê bi ziwanê dayîke yê perwerdeyî heme astîgîyê qanûnî bêrê wedartene û seba ke bi nê ziwanan warê pêroyî de xizmet bêro dayene ser o lazimeya azadîya ziwanî û temînatê qanûnê bingeyîye est a.
Na pêvajo de Roja Ziwanê Dayîke ya Dinya, do biaçara roja hetkarîdayena yewbînan a şaran û têkoşînî. Ganî şaran bi têkoşînê aştî û pîya de goristanê ziwanan biaçarnî baxçeyê ziwanan. Aştîya komelkî binê temînatî bigê, no ser ganî mabênê ziwanan de aştîye tesîs bikerê.
Ez bawer kena ka pêroyî kar û xebata xo ya zî cuya xo bi ziwanê xo bîyarê, qasî edebîyat û muzîkî tehm bido qalkerdoxê nê ziwanî û pêroyîya şarê ma. Ez bi na hêvî 21ê Sibate pîroz kena. Biciwo Heqê Ziwanê Dayîke! Biciwo Têkoşînê Zaf Ziwanî û Zafkulturî!
