Çi heyfo ke çarenuştê Kurdan de her tim koç û surgun esto, peynîya Serehawanayişê Şêx Seîdî tay Kurdî, dewa Omeranliyî ya Konyayî ra bi zorî dayê koçkerdiş. Tewro peynî uca de malbatêk Kurd bi hêrişê nijadperestêk çin bî
Kurdê Konyayî sey Kurdê Anatolîya Mîyanênî seserrê 17,18 û 19î de bi zorî ameyî koçkerdiş. Ewro Kurdê Konyayî, mintiqa de sey Kurdê xocayî yenî şinasnayiş. Semede koçkerdişê Kurdan, feqîrî, xela û surgun bî la semedo esil sîyasî bî, çimkî demê osmanijan Kurdan bi sistematik ameynî koçkerdiş. Peynîya zorşîyayişê Botan Begî û Xoverdayişê Şêx Seîd û Dêrsimî bi sehezaran Kurdî ameyî koçkerdiş. Armancê koçkerdişê Kurdan, tirkkerdiş bî û çarçiweya nê polîtîkayî zî Kurdan Anatolîya Mîyanênî ra Tirkê Anatolîya Mîyanênî zî şaristanê Kurdan Semsûr, Erzirom, Erzîngan, Meletî ra ameyî koçkerdiş.
Serd û vêşanî ra cuya xo dayê
Evlîya Çelebî kibatê xo yê Seyahatnameyî de vano ke Meletî bajarê Kurdan o la ewro Meletî de şopê Kurdî û kurdewarî çin o. Armancê koçkerdişê Kurdan cografyayê Kurdistanî bêkurd kerdiş bî. Demê surgunî karmend C. Alî Bedîrxan vîrardişê xo wina aneno ziwan: “Peynîya Mutakereyî, demo mi agêra Stenbolî mi musa ke 650 hezar kurd Anatolyaya Rojawanî ra ameyê koçkerdiş û rayîr de zaf hûmarî Kurd serd û vêşanî ra cuya xo dabî.”
Hewna M. Emîn Zekî zî wina aneno ziwan: “Serra 1919î de Artêşa Osmanijanî ya Diyine de problemê nan û erzaqî ame antiş, bi hezaran Kurd Musil, Edene û Helebî ra ameyê koçkerdiş, zaf hûmarî de Kurd zî rayîr de ya vêşanî ya zî nêweşî ra cuya xo dayê.”
Kurdê Konyayî mensûbê eşîrê Rişwan, Reşî, Rişvan û Reşoyî yê. Endamê eşîrê Rişvanî sey nameyê Şuweyşî yenî zanayiş û şaristanê Amedeyî yê Sûrîyeye de cuyenê û tay zî Konyayî de cuyenê. Yeno zanayiş ke qezaya Cîhanbeylîyî ya Konyayî hetê nê eşîrî ameyo awankerdiş. Peynîya Serehawanayişê Şêx Seîdî tay Kurdî dewa Omeranliyî ya Konyayî ra bi zorî dayê koçkerdiş. Demserra Komara Tirkîya de nameyê dewe yê Kurdan, Kurdî ra ameyê Tirkî açarnayiş yanî ameyê tirkkerdiş. Goreyê kitabê Vekaletê Dahîlîyeyî ke serra 1933î ameyo weşankerdiş û no kitab bi seyan nameyê Kurdî estê. Mîsal nameyê dewa Kurdogluyî ya Enqere, eslê xo de nameyê na dewe ‘Kurdkoyu’ yo, yanî dewa Kurdan o.
Zîyaretê Konyayî yê Nûrî Dêrsimî
Welatperwero Kurd Nurî Dêrsimî demo ke zîyaretê Konyayî keno uca de zaf şexsê muhîmî yê Kurdan de pêvînayiş keno û pêvînayişê xo wina aneno ziwan: “Demo ke ez resaya Konyayî ra, uca de mi Çarsancak Begî Yummî û birayê ey Paşa, eşîrê Îzolî ra Harputij Haci Kaya reyde kewt têkilî. Otelê Bagdadî mi înan Walî Cemal reyde da qisekerdiş û seba agêrayişê welatê xo do ez Enqere de têkilî birona.” No dem Îstanbul de çapemenîya Kurd wayîrê hêzêk a û her tim heqê koçberan de nuşteyî yenî weşankerdiş. Kovara Jînî hûmara 11ina xo de heqê koçberê Kurdan reyde agahî yeno dayiş. Hewna hûmara 15ina kovara de mektubê koçberê Kurdêkî yeno weşankerdiş.
Kurdê Kuluyî ra eleqe anceno
Cigêrayoxê danîmarkayij Jan Hjarno heqê Kurdê Konyayî de xebatêk keno û na xebate zî eleqeya cigêrayoxê welatê Îskandînavyayî anceno. Jan Hjarno xebata xo de tena nijadîya ser o xebat nêkeno, Kurdê Konyayî senî Danîmarkayî ra koç kerdê û uca de cuyayêka senî cuyenî ser o cigêrayiş kenê. Çarçiweya na xebate Danîmarkayî de Kurdê Cîhanbeylîyî û Swêdî de zî Kurdê Kuluyî dest yeno girewtiş. Na xebat eleqeya cigêrayox Îngrîd Lundbergî zî anceno û xebata xo de Kurdê Kuluyî ra eleqe anceno.
Ganî kultir û ziwanê xo ra wayîr bivejê
Îngrîd Lungberg û Îngvar Svanberg kitabê xo de mintiqaya Kuluyî dewê Kurdan dest gênê û taybetî nê dewan key ameyê ronayîş û nufisê înan çiqasî ser o agahî danê. Konya de nufisê Kurdan zaf o û Anatolyaya Mîyanênî de nêzdî 2 mîlyon Kurd cuyenê. Konya de zî nêzdî 300 hezar Kurd cuyenê. Çi heyfo ke Kurdan her ca de hêrişê nijadperestan de rî bi rî manenê, tewro peynî Konya de hetê nijadperestêkî malbatê Kurd ame qetilkerdiş. Bi Şorişê Rojawanî êdî çarenuştê Kurdan bedilya, ganî Kurdan biagêrê herra xo ser sey Êzidîyan, newe ra kultir û ziwanê xo ra wayîr bivejê.
