Hemverfeka Komîsyonê Ziwan, Kultur û Hunerî Cemîle Turhalli “Ziwanê ma mirasê 4 hezar serran o. Mîyanê 50 serrî de vîndî nêbeno”
Rêxistinê Kultur, Zanist û Perwerdeyî (UNESCO) yo ke girêdayeyê Neteweyanê Yewbîyayeyanî yo serra 1999î de roja 21ê Sibate sey “Roja Ziwanê Dayîke ya Mîyanneteweyî” qebul kerd. Îlanbîyayişê na roje ra nat na roje seba averşîyayîşê ziwanî yena firazkerdene. Goreyê malûmatê UNESCO’yî 7 hezar ziwanî Dinya de yenê qiseykerdiş. Labelê se ra 40î nê ziwanan çinbîyayiş û asîmîlasyonî reyde rî bi rî yê.
Hemverfeka Komîsyonê Ziwan, Kultur û Hunerî yê DBP’yî Cemîle Turhalli Çewlig de beşdarê panel o ke seba vîrardişê Rençber Ezîzî û roja ziwanî ê 21yê Sibate ame amadekerdene, bîye. Turhalli bale ant ziwan û vîndîbîyayîşê ziwanî ser o. Va eke ma yew rayîr nêvînî mîyanê 50 serran de ziwanê ma do vîndî bibo.
Programo de ke seba xatirê Rençber Ezîzî virazîya Cemile Turhalli qisey kerd û wina vat: “Bi wesîleya vîardişê Rênçber Ezîzî ma ameyê têhet. Ma wazenê ey biyarê xo vîrî. Helbet Rênçber Ezîz seba ma tena merdimêk nîyo. Seba ma yew ercêk o, yew nirxêk o, yew deger o. Çunke ma zanê ke şarê ma bi ziwanê xo qisey kerdo. Çunke ziwan de tena qiseykerdiş, qalkerdiş çîn o. Ziwanî de yew dîrok est o, yew tarix est o, yew hîs est o. Pêrodayîşê to zî est ê, huyayîş to zî est ê. Heme zîhnîyetê to ziwanî de kom beno. Nika dinya de nîşan danê vanê ke no ziwan 4 hezar serrî yo ameyo qiseykerdiş. Xo bi fek û nuşteyî ifade kerdo. Resayo heta nika. ameyo.”
“No ziwan 4 hezar serrîyo xo virazeno”
Cemîle Turhalli wina dewam kerd: “Çi heyfo ke 7 hezar ziwanan ra 2 hezar zîwanî binê tehlukeyî der ê. Reyna çi heyfo ke Zazakî zî nê ziwanan ra yew o. Vanê binê xetereyî de yo. Vanê eger no ziwan heta 20-30 serrî nêro qiseykerdiş û nêro pawitîş no ziwan zî sey ziwananê bînan mireno. Helbet ma sebebê nînan zaf hol zanê. No ziwan 4 hezar serrî yo ke xo zengîn kerdo û ameyo heta nika. Bi fekî, hunerê xo viraşto, edebîyatê xo ser o vinderto. Çî yo ke raşta zî zaf zengîn nêbo mimkun nîyo ke bi hezaran serran xo bipawo û bireso heta nika.
Eger tarixê to de yew erjê ke pîl, ma vajê yew bawerî ra bigîre heta zanayîşî çin bo xo ra o ziwan nêeşkeno aver şêro. Ez şima rê yew nimûne bida; ez vana şima Ehmed Kasimoglu nas kenê. Seba ma yew erjêk o, ziwanê ma ser zaf kede da ya, zaf xebatîyayo. Vatêne 20 hezar nebatî est ê û bi latînkî nameyê înan est o.”
“Nameyê 20 hezar botanîkan ra 4 hezarî înan zazakî yo”
Cemîle Turhalli vat latînkî de nameyê 20 hezar vaşan est o. Nê nameyan ra 4 hezarê xo zazakî yê. No zî zaf çîyêko muhîm o û wina dewam kerd: “Dinya de wexto ke însanan xo pawit, bawerîye virazîyaye helbet bi têkîlîya ey a bi xoza ra zî bîya. Çunke îstifade xoza ra îstîfade kerdêne. Erd ra îstifade kerdêne, awe ra, vayî ra, tîje ra. Yew bawerîya înan bîye. Helbet wexto ke xoza ra istifade kerdo yew name dayo. Bi şeklêkî, goreyê xo, hîsê xo, zanayîşê xo nameyê dayê çîyanê xoza ro. Vatêne nameyê 20 hezar nebatan ra 4 hezarî înan zazakî yo. 4 hezar, yanî se ra 25ê înan zazakî yo. Yanî eger zazakî çinbîyêne nebatê zî çinbîyêne. Hende ke ziwanêko kehen o, hende zanayîşê xo xurt o ke, serkewto. No ma rê çi mojneno. Ma hende qîmet danê ma vanê ziwanê ma wina resayo hezaran. Nika nê hezar serran ra dima miyanê 50 serran de kes zîwanê xo ra fek verado, kes çîyêk nêkero o ziwan xora vîndî beno. Mirasê 4 hezar serran o ni ziwan. Însan eşkeno vajo zereyê ey de her çî est o. Kulturê to est o, hunerê to est o, folklorê to est o. No senî vîndî beno. Çi heyf ke tîya de Tirkîye de zî sey qederê zazakî ziwanê binan zî est ê. Çunke ma zanê ke sebebê nê meseleyî sebebê polîtîkayanê dewlet ê.”
“Înkarê yew ziwanî sey înkarê ayet o”
Cemîle Turhalli qiseykerdişê xo wina qedêna: “Mislimantî de yew qale est a vanê ‘Her ziwan sey ayet o. Eger kesêk yew ziwanî înkar bikero, seke yew ayetê Kuranî înkar bikero.’ No vatiş çiqas ca de yo, raşt o û muhîm o. La no iqtîdar xo misilman vîneno. Hema zî tehamulê ey ziwanê ma rê çin o.
Raşta ê vanê ke ziwanê şima qedexe yo ma serbest kenê. Xo wina kenê pak. Verê vatêne şima keye de zazakî qal bikê ma şima ra çîyêk nêvato. Nika zî eyn polîtîka dewam kena. Ma xo nêxapênê.”
Turhalli ra dima program bi deyîranê hunermendan Êrîvan Muş û Adar Ciwanî şarê Çewligî rê deyîrê Rencber Ezîzî vatî.
