Hemsereka Pêroyî ya Partîya Herêmanê Demokratîkan Çîgdem Kiliçgun Uçare Forumê Awe yê Mezopotamya yê 2. de qiseykerdena akerdişî kerde û va: “Wezîfeyê ma yo juyin vera hêrişê kapîtalîzmî seveknayîsê çimeyanê awe yo. Gerek ma destûr nêdîmî pergalê serdestî ke awe seba kar û menfaetê xo bigurêno.”
Şaredarîya Amedî, Forumê Awe yê Mezopotamya û Hareketa Ekolojî yê Mezopotamyaye de ‘Forumê Awe yê Mezopotamya yê 2.’ Awanîya ÇandAmedî de dest kerd ci. Forum 3 rojan dom keno. Hemsereka Pêroyî ya Partîya Herêmanê Demokratîkan (DBP) Çîgdem Kiliçgun Uçare qiseykerdena akerdişî ziwanê kirmanckî û binê sernameyê “Mezopotamya de Polîtîkaya Awe” de kerde.
Çîgdem Kiliçgun Uçare qiseykerdena xo de behsa têkilîya awe û aştîye kerd, dima ra bale ante serê awanê Mezopotamya û nêzdîbîyayena desthilatdaranê dinya û rojhilatê mîyanênî. Tamamîya qiseykerdena Hemsereka Pêroyî ya Partîya Herêmanê Demokratîkan Çîgdem Kiliçgun Uçare wina ya:
“Mezopotamya de Polîtîkaya Awe
Ma zanîme ke pergalê kapîtalîstî de kedwerdişê awe her serre tayêna beno zêde. Wezîfeyê ma yo juyin vera hêrişê kapîtalîzmî seveknayîsê çimeyanê awe yo. Gerek ma destûr nêdîmî pergalê serdestî ke awe seba kar û menfaetê xo bigurêno. Bernameyê Partîya ma ya Herêmanê Demokratîkan de vera rijîyayîsê ekolojîkî têkoşîno hempar est o. Eke ma pîya xover bidîme û wayîrê peştîdayîsê ekolojîkî bibîme, ma bawer kenîme ke ma yo xoza û çimeyanê awe bixelesnîme. Ma veng danîme pêro dormeyanê demokratîk û welatperestan ke wa wayîrê çimeyanê awa xo bivejê. Na çarçewa de ma qîymetê girsî danîme Forumê Awe yê Mezopotamya. No forum hem hetê tarîxî hem kî hetê sîyasî ra zaf muhîm o; têleweameyisê cigêrayoxan, aktîvistan û akademîsyenan seba çareserîya probleman erjaye yo.
‘Seba demokratîkbîyayîsê komelî Forum rolêkê muhîmî kay keno’
Ma hêvî kenîme ke her serre no forum dewam bikero. Ma zê DBP nê forumî di serrî yo bi baldarî taqîp kenîme û çiqas ke destê ma de yeno, tewrê ci benîme. Ma wazenîme vajîme ke karê Forumî nê Prosesê Aştîye û Komelê Demokratîkî de zaf muhîm o. Cuya ekolojîke leteyê nê prosesî yo. Nîqaş û ercnayîsê ke nê Forumî de virazîyenê, prosesî rê perspektîfê îdeolojîkî pêşnîyaz kenê. Seba demokratîkbîyayîsê komelî Forum rolêkê muhîmî kay keno.
Seke zanîyeno sera 70yî yê dinya awe ra yeno pê. Hama na awe zafane awa solin a. Goreyê cigêrayîşan sera 97,5yî yê na awe solin a. Ma zanîme ke awa soline seba serfkerdisê mordemî rind nîya. Coka dinya de nangiranîya-qitlixîya awa şîrîne zedîyena. Xususî rûyê germbîyayîsê kûrewî û zedîyayîsê nufusê dinya ra her serre awa şîrîne kêmî bena. Yeno texmînkerdene ke serra 2050 de talebê awe yo sera 55 bizedîyo. Êdî dormeyê ma de çi est o, çin o awe ra virazîyeno. Mîsal ma kola siminîme, kola bîla awe ra virazîyena. Çiqas ke awe kêmî bena, hende mabênê serdestan de îxtîmalê şerî girs beno. Yeno fikrîyayene ke na seserre rûyê neftî ra, rûyê awe ra şerî yo bivejîyê.
‘Seserra 20. de Mezopotamya de awe ser o têkoşînê serdestîye bişîdet bî’
Dinya de bêguman cayo ke raştê pêrodayîsanê awe yeno cografyaya Mezopotamya ya. Seke ma zanîme dinya de reya verêne awedayîsî îta de dest pêkerd. Yanî zîret/citkarîye û medenîyetî kî îta de dest pêkerd. Coka na mintiqa hetê tarîxî ra zaf muhîm a. Ma vînenîme ke Mezopotamyaya cêrêne de 4500 serran raver mabênê sûke-dewletanê Lagash û Umma de seba awe şer vejîyo. Gama ke awe “tîcarî” bîye, seba serdestîya aye kî pêrodayîs vejîya. Awe ser o pêrodayîs heta roja nikayêne dewam keno.
Xususî seserra 20. de Mezopotamya de awe ser o têkoşînê serdestîye bişîdet bî. Seke zanîyeno Mezopotamya mabênê 4 netewe-dewletan (Tirkîya, Sûrîye, Iraq û Îran) de ameye parekerdene. Nê dewletan awe (çemê Dîcle, Firat û Gola Wanî ûsn.) girewte binê bandora xo. Ê zanê ke wayîrbîyayîsê çimeyanê awe îdarekerdisê Rojhelatê Mîyanênî yo. Na çarçewa de Tirkîya çemanê Dîcle û Firatî ser o awbendan virazena, rant dana arê, awa dewletanê bînan asteng kena û awe zê tehdît gurênena. Yeno texmînkerdene ke Tirkîya de 861 awbendî est ê, nînan ra kêmî-zêde 60 awbendî Mezopotamya de yê.
‘1964 de awbendê Kebanî virazîya, nîqaşan dest pêkerd’
Mabênê Tirkîya, Iraq û Sûrîye de awa Mezopotamya ser o bi desan serrano werênêameyîsî est ê. Mîsal Dewleta Iraqî gerre kerdêne ke Tirkîya bi awbendan herikîyayîsê awe asteng kena. Heta roja ewroyêne mabênê nê di dewletan de problemê pîlî dewam kenê. Sûrîye û Tirkîya kî fekafek 60 serrî yo awe ser o têver ra sonê. Gama ke serra 1964 de awbendê Kebanî virazîya, nîqaşan dest pêkerd. Dime ra çarçewaya GAP’î de 22 awbendî û 25 sîstemê awdayîsî virazîyayî. Dewleta Sûrîye bêguman ne awbendî ne kî projeyê bînî qebûl nêkerdî. Rixmo ke tayê protokolî ameyî amadekerdene, persa awe mabênê nê dewletan de heta nika hal nêbîye.
‘Mîsal îtîqatê Raya Heqî de bimbarekîya awe est a’
Ma şîkînîme formule bikerîme ke azadîya awe û azadîya şaran girêdayîyê jubînî ya. Pergalo ke şaran ser o serdestìya xo awan keno, eynî waxt awe geno binê kontrolê xo. Hem şarî hem kî çimeyê awe pergalê tedakerî ra zerar vînenê. Mezopotamya de awe têna nêna simitene yan têna seba citkarîye nêna gurênayene. Mîsal îtîqatê Raya Heqî de bimbarekîya awe est a, yanî manaya ci ya “mîstîke” est a. Xususî herêma Dêrsimî ya kane de (Mamekîye, Erzîngan, Koçgirîye, Gimgim ûsn.) mordem raştê xeylêk çimeyanê awe û hênîyan yeno. Awa tayê hênîyan bimbarek a û sey îbadetgeh yena vînayene. Na çarçewa de ma şîkînîme nimûneyê Munzur Bavayî bidîme. Awa Munzur Bavayî hem hetê îtîqatî hem kî hetê tarîxî ra wayîrê manaya teolojîk a. Demê verênî ra heta nika awa bimbareke mabênê şarî de hîsê peştîdayîsî qewetin kena û komelî hast kena. Mîsal eşîranê Dêrsimî gama ke mabênê xo de wadê peştîdayîsî dayêne, şîyêne Munzur Bava û bimbarek kerdêne. Ewro kî dêrsimijî sonê çimeyanê Munzur Bavayî, qurbanan birnenê, waştişanê xo genê û çilayanê xo vêsnenê. Çi heyf ke îqtîdarî na awe ser o awbend viraşt û bimbarekîya awe xirab kerde. Herêma Dêrsimî de cayê zê Munzur Bavayî zaf ê. Çîyo ke sinifa sermayedare seba karê xo gurênena, seba şarî mîtolojîk o. Mabênê mîtolojî û kapîtalîzmî de “hemberîye” est a.
‘Polîtîkaya awe eslê xo de leteyê aştîya komelkî ya’
Netîce de ma şîkînîme vajîme ke Kurdîstan kolonî yo, awa Mezopotamya ser o serdestîye leteyê na polîtîkaya kolonîzasyonî ya. Heta ke hişmendîya netewe-dewlete dewam kena, parekerdisê çimeyanê awe mumkun nîyo. Kolonîzekerdoxî awe genê binê bandora xo û nêwazenê ke şarî awe ser o wayîrê kontrolî bibê. Vera metabîyayîs û arizîkerdisê awe têkoşîno herêmî û demokratîk muhîm o. Na çarçewa de “konfederalîzmo demokratîk” şîkîno çareserîye bibo. Gerek pêro şar, kamîye û komê bawerîye binê nê pergalî de cuyêka hempare awan bikerê û mabênê xo de aştîyêka mende virazê. Polîtîkaya awe eslê xo de leteyê aştîya komelkî ya. Şerî, krîzî, netewe-dewletî çarenûsê awe bi şeklêko xirab dîyar kenê. HHetaMa zê DBP fikrîyenîme ke gerek şarî vera hişmendîya netewe-dewlete dîplomasîyê awe virazê. Seba awe têkoşîn, eslê xo de seba xelase têkoşìn o.
‘Xelisnayoxê xoza, awe û çimeyanê binerdî têna “neteweya demokratîk” a’
Na çarçewa de ma bawer kenîme ke şorişo ke Rojawan de dest pêkerd, naye ra tepîya Rojhelatê Mîyanênî de yo modelê “sîmbîyozî” yanî cuya hempare bibo. No şoriş eynî waxt şorişo ekolojîk o. Seveknayîsê xoza û gurênayîsê awe nê şorişî de zaf rind yenê formulekerdene. Yanî verê pêro şaranê Rojhelatê Mîyanênî de “rayberêko feydedar” est o. Gerek ê rêçanê nê şorişî de sêrê û konseptê “neteweya demokratîke” esas bigêrê. Xelisnayoxê xoza, awe û çimeyanê binerdî têna “neteweya demokratîk” a. Key ke pergalo kapîtalîst vera xoza serkewte beno, mordemî yo vîndî bikero.”
