Konferansê Parlamenteranê Cinîyan ê Kurdan bi pêşengîya TJA’yî mabenê rojanê 28-29ê Gulane de bi sloganê “Cinîyî sîyasetê demokratîkî rayra benê, komelê demokratîkî awan kenê” ame viraştiş. Netîcenameyê konferansî de ame vatiş ke cinîyî eşkenê hêzê xo yê têkoşînî yew bikerê.
Konferansê Parlamenteranê Cinîyan ê Kurdan bi pêşengîya Hereketaê Cinîyan ê Azadan (TJA) mabenê rojanê 28-29ê Gulane de bi sloganê “Cinîyî sîyasetê demokratîkî rayra benê, komelê demokratîkî awan kenê” Amed de, qezaya Yenîşehîrî de Çand Amed de ame viraştene. Mîyanê aktîvîstanê TJA de xeylê cinîyê ke nika parlamenter ê û parlamenterê verênî bîyî, çar hetanê Kurdistanî ra û Ewropa ra beşdarî konferansî bîyî. Parlamenter û sîyasetmedarê ke Rojawan, Şengal û Ewropa de yê zî bi hawayêkê online tewrê konferansî bîyî. Konferans bi eşkerakerdişê netîcenameyî qedîya.
Netîcenameyê konferansî wina yo:
“28-29ê gulana 2025î de demê vîyarteyî ra heta nika 4 leteyanê Kurdîstanî û Ewropa ra bi beşdarîya parlamenteranê cinîyan ê kurdan ma Konferansê Parlamenteranê Cinîyan ê Kurdan Amed de kerd.
Cografyaya Kurdîstanî ya ke merkezê hêzanê globalan ê kapîtalîstan û rejîmanê şerî yê netewe-dewletan de ya de ma cinîyê kurdî her lete de kedewerdiş û qetlîyamî dîyî. Şerê serdestan vera cinîyanê kurdan sey qirkerdişê cinîye domîyeno. Ma sey cinîyê ke têkoşînê xo yê ziwan, kultur û nasnameyî ra game peyser nêeşte, seba awankerdişê cuyêka newe xoverdayîşê xo heme Rojhelatê Mîyanênî û dinya rê ramojna.
Têkoşînê cinîyan o ke Bakûr ra berz bî, Rojawan de bî modelê cuyêka newe. Gama ke Başûr de vera qetlîyamanê cinîyan xoverdayîşê cinîyan pîl bî, Şingal de rêxistinbîyayîşê cinîyan qirkerdişê cinîyan rê cewab bî. Şexsê Jina Mahsa Amînî de qisaya cinîyanê kurdan Cuye, Cinîye, Azadîye resaye pêro cinîyanê dinya. Ewro cinîyanê kurdan goreyê seserra verêne bi modelanê pawitişî yê cinîyan gamî û rayîrê awankerdişê azadîye xurt kerdê. Mîna Qazî ra Leyla Qasime, Sakîne Cansize ra Xevrîn Helefe, şexsê înan de çar leteyan de tarîxê azadîye û xoverdayîşê ma cinîyan heme dinya rê nîşan dano ke ma seserra 21. sey seserra ronesansê cinîyan dest pê riştişî kerd.
Nê rojanê ke Kurdîstan û Rojhelato Mîyanên şêmûga tarîxî de yê de viraştişê Konferansê Parlamenteranê Cinîyan ê Kurdan seba ma cinîyanê kurdan wayîrê destpêk û girîngîya tarîxî yo. Vîr û tecrubeyê ma cinîyanê kurdanê ke ameyî qetilkerdene, tepiştene û surgunkerdene na cografya de tarîxê têkoşînê cinîyanê kurdan ê vera nîjadperestîye, olperestîye û cinsîyetperestî yo. Nê konferansî de yewîye û qerardarîya ma ya riştişê ameyoxê ma yê hemparî peyda bîyî.
Konferanso ke tede ma îmkanê afernayîşê ravurnayîşî, sîyasetê demokratîkî de têkoşînê cinîyanê kurdan o hempar û sîyasetê serdestîya camêrdî de bedilnayîş nîqaş kerdî de destkewteyê ma, mekanîzmayê otonomî, modelî û tecrubeyê ma yewbînî rê pird bîyî. Ma cinîyî sey îrade û hêzo ronayox ê cuya têduşte û azade do parlamento ra her warê cuye kerdoxê bedilnayîşo ke azadîya cinîyan wazeno bibê. Awankerdişê sîyasetê demokratîkî û komelê demokratîkî de hêzê bedilnayîşî yê cinîyan û serkêşîya înan têkoşînê vera her tewr serdestîya camêrdî de wayîrê rolêkê girîngî yo. Bitaybetî awankerdişê aştîye de sîyasetê demokratîkî de bi destê cinîyan pîlkerdişê wareyanê têkoşînî nê erdan de awankerdişê aştîye de mesuldarîyêka girde bar keno vileyê cinîyan.
Parlamento de vera şîdetê dewleta camêrdî û polîtîkayanê qirkerdişê cinîyan têkoşîno ke ma cinîyî raminê, seba pawitişê cuya cinîyan wayîrê rolêkê serekeyî yo. Ganî hem vera qanûnanê cinsîyetperest û cîyakeran nêzdîbîyayîşo hempar bêro mojnayene û hem zî cinîyê kurdî parlamento de yewbînî rê veng bibê. Ma do vera hêrişanê sey qanûnê zewacê serranê ciwanîye, polîgamî, şîdeto cinsî, vera cinîyan qirkerdişo sîyasî, cinîyê êzidî yê ke ameyî remnayene û sunetê cinîyan xo bipawê û vîrê yewbînî bibê. Ambargoyo ke serê Şingal û Mexmûrî de ramîno, tewr zêde cuya cinîyan ser o tesîr virazeno û ma do vera nê ambargoyî bêveng memanê. Seba ke ambargo wedarîyo, ma cinîyê kurdî do têkoşînî pîl bikerê. Ma sey cinîyê kurdî Rojhelatê Kurdîstanî de hemverê teda, îşkence yo ke vera tepişteyanê cinîyan ê sîyasîyan yeno caardene û vera qeraranê daliqnayîşî her ca de çalakîyan rêxistin bikerê û sey parlamenterê cinîyî yê kurdî do têkoşînî xo rê wezîfe bikerê. Ma do destkewteyanê xo yê qanûnî û komelkîyan ê sey Peymana Stenbolî, CEDAW, Belgeyê Konfederasyonê Cinîyanê Demokratîkan ê Dinya yo ke belgeyê Şorişê Cinîyan ê Rojawanî yo, BM 1325, hemserekîye û temsîlîyeto têduşt rêxistin bikerê, bipawê û awan bikerê.
Ma vengdayîşê Birêz Ocalanî yê Aştîye û Komelê Demokratîkî reyde awankerdişê aştîye de mesuldarîye û rolê ma parlamenteranê cinîyan ê kurdan ê serkêşî bi girîngîye anê ziwan. Çike yewîya vatiş, çalakîye û têkoşînê ma cinîyanê kurdan ewro hem garantîya yewîya mîyanê kurdan a hem zî do 4 leteyan de heyatîbîyayîşê komelê demokratîkî peyda bikero. Beşdarîye û zafnasnameyê têkoşînê cinîyan têna têkoşîno cinsî nîyî, eynî dem têkoşînê sinife, nasname, bawerîye û ekolojî zî teşmîl kenê. Sîyaset de temsîlîyetê cinîyan hem aştîya şar û bawerîyan de eşkeno rolê xo kay bikero û hem zî awankerdişê komelê demokratîkî de eşkeno mekanîzmayanê yewkerdoxan bîyaro ca. Kurdîstan de no demo ke firsendê ronesansê cinîyan ê ke pîl benê de vera rîsk, her tewr şeranê îqtîdaran ê ke serdestîya camêrdî pawenê û pergalê kapîtalîst ê globalî yo ke şîdetê kanperest û cinsîyetperestî rewa keno ma eşkenê hêzê xo yê têkoşînî yew bikerê, azadîye û têduştîya cinîyan peyda bikerê. Senî ke serdestîya camêrdî bi şeklêko yewbîyaye hêrişê vera cinîyan keno, ma cinîyî zî têkoşîn û rêxistinbîyayîşê cinîyano ke çi letebîyayîş û sînorbîyayîşî nas nêkeno reyde eşkenê nê pergalî apey veradê. Cinîyî raştîya globale ya têkoşîn û yewîya cinîyan vînenê û ê bi rêxistinanê herêmî çarçewaya globale de hewcedarê rêxistinbîyayîşê cinîyan ê konfederalî yê. Konferansê ma do manaya herêmî û globale de çarçewaya sazkerdişê torranê rêxistinbîyayîşî û yewîya parlamenteranê cinîyan ê kurdan de biranê tarîxîyan bigêro û xebatanê xo bidomno.
Nê konteksî de;
-Vera şîdetê hemverê cinîyan her ca de wareardişê mekanîzmayanê têkoşînê hemparî û torran.
-Pêardişê vîrê têkoşîn û tarîxê têkoşînî yê cinîyanê kurdan.
-Rixmê heme cîyayîyanê cinîyanê kurdan, amadekerdişê beyannameyê polîtîkaya yewîya neteweyî.
-Her ca de vera polîtîkayanê asîmîlasyonê ke ziwanê kurdî hedef genê pawitişê ziwan û kulturî yo hempar,
-Sîyasetê demokratîkî de awankerdişê aştîye de seba ke parlamenterê cinîyî yê kurdî reftarê hemparî xurt bikerê pêardişê grûbanê xebate,
-Rixmo ke hemserekîye û temsîlîyeto têduşt mekanîzma yê ke sîyasetî bedilnenê û ravurnenê, her lete de nênê caardene. Coka seba ke têkoşînê cinîyan partîyanê sîyasîyan ravurno, organanê qerarî yê partîyan ra heta temsîlîyetan ganî têkoşînê kotaya cinîyan se ra 50 kerdiş bêro dayene,
-Vera serdestîya camêrdî û her tewr cîyakerîye, têkoşînê parlamenteranê cinîyan ê kurdan reyde awankerdişê aştîye de ganî warê xebata hempare bêrê têhet û seba ke cinîyî xebatanê xo rêxistin bikerê Torra Parlamenteranê Cinîyan virazîyaye.”
