Mavîş Guneşer, “Kam ke kultirê xo ra hes keno, koyanê xo ra, dar û beranê xo ra, çemê xo ra, însanê xo ra tarixê xo ra hes keno; no zon kî yê nê tarixî yo, yê nê herdano pê nî zonê xo pira hes bikerê. Hes bikerê ke na dinya ser ra ma kî cayê bigêrim.”
Hunermendê ke zonê kirmanckî ser o zîbenê û nêwazenê no ziwano nazik vîndî bibo, zaf nîyê. Hercîyê ke est ê, ê zî xover danê, xo verba ziwananê hakiman, populeran nêgênê. No vindertişêdo zaf biqîmet o. Mavîş Guneşere zî nê hunermendan ra yew a. 1994î ra nata muzîk virazena, kilamanê xo vana, seba ziwanê dayîka xo sare dejnena. Mavîş Guneşere seba albumê xo yê “Ax De Vajî” yî des serrî cigêrayîşê warî kerdo. Nê albumê xo de ca dayo dej û kulan, bîyayîş û hêsîrtîyan, qirbîyayîş û surginbîyayîşê şarê xo.
‘Varto de kî tirkî est o qasê Mamekîye binge nêgirewto’
Mavîş Guneşere Varto ra ya. Şaristan û qeza, dew û mezrayanê ziwanê kirmanckî ra gêra û hebê rewşe çika zana. Zafêrî zî Varto û Dêrsimî zana. Wexto ke verpersê persanê ma dana verî halê Dêrsimî û Vartoyî ana têver û wina vana: “Varto û Dewê Vartoyî goreyê Dêrsimî tayêna rind zonê ma qesî kenê. Hetê îtîqatî ra raya heqî ramenê. Çi heyf ke nika zê domantîya mi nîyo. Wextê 80î û 90an de dewan de domanan tayêna zêde zonê ma qesî kerdêne. Nika Varto de dewî bîyê tal, domanê ma zonê ma qesî nêkenê. Ama eke ma zerê Dêrsimî û Vartoyî bîyame têduş o wext ma şikînîme ke vajime Varto hetê kultirî ra goreyê Dêrsimî tayêna rind o. Qomê ma çarşî de hona hona kî pîlê ma, kokimê ma qesî kenê. Varto de kî tirkî esto ama qasê Mamekîye handê binge nêgirewto.”
‘Zonê ma endî teyna huner de mendo, sînat de mendo’
Mavîş Guneşere vana to ke ziwanê xo rê wayîr nêvejîyê, kes nêno ziwanê to rê wayîr nêvejîno û wina domnena: “Vîst û panc serrî yo ke ma zonî ser o qesî kenîme. Vejînîme kamcî sahne ser o vanîme ke ‘zonê xo qesî bikerê!’ Yanê no çîyê de şexsî yo, çike ti gerekê çê xo de, ti bi xo, xo de naye bikerê. Yanê jukekê bêro to ra vajo ‘zonê xo qesî bike’ o nêbeno. Zerê to ra gerekê bêro. Coka her peya xo ra girêdayîyo. Ey ke kê xo de zonê xo qesî kerd no zon ravêr şono. Qesî nêkero kî zon peyser maneno, avêr nêşono.
Zaf hunermendê ma, însanê ma veng danê vanê ‘zonê xo qesî bikerê.’ Ama maalesef ez şikîna vajî wertê qomê ma de o veng peyser nêno, şono beno vîndî. No çîyêde hem polîtîko hem sosyolojîk o. Çike zon û kultirê ma nivîsnaye nîyo. Her çî ya ebi kilaman ser yeno verê jenerasyonê newî ya kî ebi şanika ser yeno. Yanê çîyoke kultirî sera yeno. Ewro şanikî kî bîyê vîndî, kilamî ma dest de mendê. Tabî kilamê kanî kî endî kes nêvano. Kilamê ke teze virazînê, çend hunermendê ke nê karî kenê, nê zonî xo rê kenê derd ma şikînê vajim zonê ma nika nê kedî nê muzîkî ser ra dom keno. No ki ju het ra rindo. Muzîk çixa quvetin ju hunero uca de vejîno werte. No heto rind o. Heto bîno ke xirab kî zonê ma endî teyna hunerde mendo, sînat de mendo.”
Ju asîmîlasyonê de girs ma ser ra est o
Mavîş Guneşere xelasîya ziwanê kirmanckî wendişê mekteban de vînena, ziwanê xo ra heskerdene de vînena. Vana yew asîmîlasyonêko gird ziwanê ma ser o est o. Nika êdî keyeyan de zî nêno qiseykerdene û aye peynîya vatena xo wina ana: “Şarê ma nêzdîyê se serrî yo ke binê bandora dewleta tirke de beno asîmîle, çike mektebê ma çin ê. No zaf çîyê de muhîm o. Mekteb çin o ma kotî de bimisime? Kotî de qesî bikime yanî? Tirkî de vanê ‘kamusal alan.’ Yanê no zon zonê keyî bî endî zonê keyî kî nîyo. Yanê mektebê ma bîbê ke no zon dewam bikero. Nîya ju asîmîlasyonê de girs ma ser ra est o. Heto bîn ra kî însanê ma şonê ya zonê îngîlizkî misenê, eke zonî diyîne misa ya kî kurmanckî ya kî Almankî misenê. Zonê ma wertê zonan de ancax rêza pancîne de şeşîne de ca gêno. Cayo verinde de cayê xo çin o.
Kam ke kulturê xo ra hes keno, koyanê xo ra, dar û beranê xo ra, çemê xo ra, însanê xo ra, tarixê xo ra hes keno; no zon kî yê nê tarixî yo, yê nê herdan o pê nî zonê xo pira hes bikerê. Hes bikerê ke na dinya ser ra ma kî cayê bigêrim.”
