Şaîr Bedrîye Topaçe û xebatkara kulturî Zeynep Kiliçe bi munasebetê Roşanê Ziwanê Kurdkî qisey kerdî û dîyar kerdî ke ziwan kamîya mordemî yo, tarîxê mordemî yo, mordemo ke ziwanê xo xo vîr ra bikero, kamîya xo vîndî keno.
Kovara Hawarî ya ke 15ê Gulanê 1932î de hetê Celadet Elî Bedirxanî ra vejîyaye, ziwanê kurdkî resna astêka newe. Heta o wext ziwanê kurdkî bi herfanê erebkî ameyêne nuştene. La reya verêne Kovara Hawarî bi herfanê latînkî û alfabeya kurdkî vejîyaye. Nûmayendeyê sazîyanê ziwanî serra 2006î de 15ê Gulane sey Roja Roşanê Ziwanê Kurdkî îlan kerd. 19 serrî yo ke kurdî her ca de 15ê Gulane sey roşanê ziwanê kurdkî pîroz kenê û muhîmîya ziwanê dayîke îfade kenê. Bêguman na rewşe mîyanê kurdan de wayîrvejîyayîşê ziwanî awan kerdo. Coka xebatî û cigêrayîşê ke ziwanê kurdkî ser o yê, roj bi roj zêde benê.
Şaîr, nuştox û endama Grûba Xebate ya Vateyî Bedrîye Topaçe û xebatkara kulturî Zeynep Kiliçe derheqê Roşanê Ziwanê Kurdkî de ajansê ma rê qisey kerdî.
Bedrîye Topaçe Roşanê Ziwanê Kurdkî pîroz kerd û muhîmîya na roje îfade kerde û dîyar kerd ke wa doman, ciwan û miletê ma wa dormeyê ziwanê xo de kom bibê û wina vat: “Ewro roşanê ziwanî kurdkî yo. Na rozê serva ma zaf muhîm a. Serva na roze ez vazon ke qomê ma mîlletê ma, domanê ma kokimê, gencê ma dormeyê na roze de, dormeyê zonê xo de kom bibê. Ma perunê rê bimbarek bo. Ez hîkaye û şîîran nusena feqat seva ke Dêrsîm de kes çîn o ke zon ser o gure çîno. Ez gureyê atolye dana. Di hîreyê cayan da dersan dana. Ma pîye kom beme û kesî ke zon nêzonenê yanî bese nêkenê qesey bikerî ya kî nuştene nêzonenê înan de ma pîya guryenîme.”
‘Ziwan kamîya mordemî yo’
Bedrîye Topaçe nuştiş, wendiş û musayîşê ziwanî ser o vinderte û îfade kerd ke ziwan kamîya mordemî yo, mordemo ke ziwanê xo xo vîr ra bikero, kamîya xo vîndî keno û wina dewam kerd: “Zon teyna çekuyen ra nîyo. Zon tena eve qesey kerdişê nustîş nîyo. Zon çîyo da zaf hîra o. Zon ezbetê mordemî yo. Zon tarixê mordemî yo. Zon ruhê mordemî yo. Zon welatê mordemî yo. Mordem ke zonê xo xo vîra kerd ey de wendîş nustîş nêzona kamîya xo vînd keno. Çike mordem kamjî zon qesey keno wayîre ê zonî yo, wayîrê kamî yo.
Nika tu kuçan de bifetelîye herkeş ra pers bikerî: ‘Ti serva na zon çi hîs kena? Ti serva na zon gureyena? Se kena? Na zon heyetê to de çixa ca ceno?”’ Perunê vano kî: ‘No zone mao, ez zonê xo rê wayîr vejîna, wa zonê ma nêmiro. Ez vazon ki domonê ma kokimê ma zonê xo qesey bikerî. Herkes zonê xo de her çi bivirazo.’ Feqat teyna eve qesey kerdîş keno, çîye nêkeno kes. Her kes vîneto kes tawa nêkeno. Karê gure xo zono ama mesele kî ame zon qe kes çîye nêkeno. Teyna eve qesey kerdîş kenê. Hama ne sîyaset nê qom kes destê xo serva zon dergê nêkeno.
Na mesela Dêrsîm de mi deznena. Çike wayîrê nê zonî mayîmê. Ma ra qader kes nêşkena no zonî bixelesno. Zon nêmiro, zon sarê ma der o, serê zerya ma der o. Eke ma guren nêkerîme o zon vindeno. Destê mi rê yeno ez domonon rê musena, destê mi rê yeno ez cinî rê, destê mi rê yeno nusena, kitab nusena. Çi destê mi rê yeno ez kena wortanê şartê giranê de. Sarê ma gerekê rîyê xo biçarno zonê xo. Reyna reyna vane. Zon sarê mao. Xelelayîşê na zon destê sarê ma der o.”
‘Ma vazemî ke zon vîndî mebo’
Xebatkara kulturî Zeynep Kiliçe zî na roja ziwanî pîroz kerde û seba ziwanî çîyî ke destê aye ra yenê, behsê înan kerd. Zeynep Kiliçe Wina vat: “Rozê zonê Kurdkî wes bo, fîraz bo. Ma kî serva zonê xo çike destê berê ma ameîye kemê. Eve zonê xo ez kilamu van. Domonu ma rê zonê ma ra kilamu salix dan. Dersê thomi rê dan ci. Domon zonê xo rê kilamu gos biderî. Kilamu biwanî. Xeylê sarê kî taye zon zonexê ma heserê ci ke zone ma beno vînd, sero gurîyenî. Ewropa de bo îta bo. Îta ûnîversîte de hete zon ser, dersê cerîna uza de, musenê na het ra zaf çîyede rind o, ma vazemî ke zon her ca de kamî zon biwo mêro vînbîyayî.”
‘Zerrê ê zonî de ju înson est o’
Zeynep Kiliçe îfade kerd ke ganî ziwanê merdimî her ca de bêro qiseykerdene, çunke eke ziwanêk vîndî bibo, însan zî vîndî beno û wina dewam kerd: “Kulturê îson her çi îson zerrê îson der o. Tey beno vînd sono. Ez hunermend o. Zonê xo rê kilamu van. Domonêrek eve zonê ma ra çiqa destê beremê ame ci ra kilamu salix dan. Van ke eve xo bicenê eve xo biwanê. Jûye bîn ez tîyatro ser o, kay ser o, gureno. Nustox çiqa destê berê amê paşt bidero. Şaîrê ma çîye rind ano werte. Mîlletê ma kî çitur kî heserê ci bî vake zon mireno herkeş jû hetra dest hetra ci. Vazen kî di zonê ma vîn nebo çike desta bera ci ame ey kena ane werte. Nê welatî de hunermendê ma hetê kûltûr sanat ra jedî estî yanî. Eke pîya beyrî te are zof karê de rind yeno orte, her hetra yanî, ju serva domonu, serva zon ra nîyo.
Hama vastenê ma va ki zon kulturê îsonî yo, zerrê zon de weşîyê îson est ê her çîye îson est o. Zon rindekîya yanî, çiqa ki jede vo jede zonê bizono xeylê kulturu bizonê zerrê de çi est o çi çîno. Na het ra ezi kî vazon ke zonê xo rê hetê ma qomê ma her ca de zoêp xo rê wayîr vejîyo, qesey bikero.”
