Roşanê Ekîto bi mîrasê xo yê 7 hezar serran her serre 1ê nîsane de yeno pîrozkerdene. No roşano ke Mezopotamya ra dest pêkerdo û heta ewro ameyo, ameyîşê wisar û hêvîyî silam keno.
Roşanê Ekîto ke sey roşananê tewr kehenan yê dinya ra yew yeno qebulkerdene, herra berhemdar a Mezopotamya de dest pêkerdo, bi hezaran serran hetê şaristanîyanê cîyayan ra ameyo pîrozkerdene û bi nê hewayî resayo nê serdemî. No roşano ke yeno manayê ameyîşê wisarî, gandarbîyayîşê xozayî û destpêkerdişê serra newa, bi taybetî seba komelanê asûrî, suryanî û keldanîyan nîşaneyê nasnameyêko kulturî yo.
Mezopotamya de destpêkerdişê Ekîto
Roşanê Ekîto reseno heta sumeran ke şaristanîyanê tewr kehen ê tarixî ra yew ê. Ekîto festîvalê Zagmûkî ra dest pêkerd ke sumerî de yeno manayê destpêkê serre. Dima mîyanê şaristanîyanê akad, babîl û asûran de ame averberdene û bedilîya tradîsyonêko winasîn ke sey ekînoyê wisarî (peynîya adare, destpêkê serre) yeno pîrozkerdene. No roşano ke girêdayeyê cuya komelanê citkarî yê Mezopotamyayî dest pêkerdo, bi amancê pîrozkerdişê destpêkê citkarîya xida û newe ra gandarbîyayîşê xoza ameyêne kerdene.
Babîl de Ekîto festîvalêk bî ke 12 rojan dewam kerdêne û roja destpêkê ya aşma nîsane ra de resayêne astê tewr berz. Nê wextî de ‘Destana Enûma Elîş’ ya homayo sereke yê Babîlî Mardûk perestgehan de amaeyêne wendene, bi rîtuelan sîstemê kaînatî newe ra ameyêne gandarkerdene. Qral vernîya homayan de nameyê şarî ser o lêborîne waştêne, perestgehan de duayî ameyêne kerdene û peykerê homa perestgehê Ekîto (Bît Akîtî) o ke kişta çem de yo, ameyêne bicakerdene. No merasîm nîşaneyê ê çîyê bî ke homa kaînatê binê erdî ra vejîyeno û wisarî reyde agêreno erdê ser o.
Serdemê ewroyîne de Ekîto: Sembola yewîye û hêvî
Serdemê ewroyîne de Roşanê Ekîto hetê şaranê asûr, keldanî û suryanîyan ra çar hetê dinya de bi coş yeno pîrozkerdene. Vakûr û Rojhelatê Sûrîye de zî bi eyn coşî yeno pêşwazîkerdene. Pîrozbayî eksê festîvalanê 12 rojan ê demanê antîkan hîna zaf rojêk yeno pîrozkerdene. Nê roşanîde merdim 1ê nîsane de kom benê û gandarbîyayîşê xoza silam kenê. Kincanê netewîyan xoradanê, bi ziwanê xo yê dayîke kay kenê, govende gênê û qadanê xozayîyan de şayîyan kenê.
Tayê herêman de zî cinî çîçegan ra çeleng virazenê û beranê keyeyanê xo ra aliqnenê. No tradîsyono ke sey ‘Deqqa Nîssan’ (Riyê Nîsanî) zî yeno şinasnayene, nîşaneyê berhemdarîya wisarî yo. Ekîto nîşaneyê hêvî û paştîdayîşê komele yo. Tewrê şerê Rojhekato Mîyanên zî hêzêk o ke şaran keno yew.
Şorişê Rojawanî ra pey bi rengêko azad yeno pîrozkerdene
Roşanê Ekîto Vakûr û Rojhelatê Sûrîye de bi taybetî Kantonê Cizîrê ke welatijê suryan û asûrî tede zaf ê, hem wayîrê manayêko kulturî hem zî yê dînî yo. Şorişê Rojawanî ra ver wextê rejîmê Baasî de binê kontrolêko giran de ameyêne pîrozkerdene û xeylê reyan ameyêne qedexekerdene. Labelê serra 2012î ra pey Rayberîya Xosere polîtîkayêka winasîn weçînaye ke paştî dana azadîya kulturî ya suryan, kurd, ereb û şaranê bînan.
Komela suryan û asûrî ya herême herikîyayîşê tarixî de tim rastê zil û zordarîye ame. La Şorişê Rojawanî (2012) ra pey bîyê wayîrê ê îmkanê ke roşanê xo bi rengêko azad pîroz bikerê. Reyna kurd, ereb û tirkmenî zî beşdarê nê pîrozbayîyan bîyê û paştî daye.
Rayberîya Xosere ya Vakûr û Rojhelatê Sûrîye Roşanê Ekîto sey betlaneyê fermî nas keno. Roşanî ra ver hetê Partîya Yewîya Suryanî ra amadekarî yenê kerdene. Mîyanê nê amadekarîyan de dîyarkerdişê programanê çalakîyan, xemilnayîşê qade, rêxistinkerdişê qadanê pîrozbayîyan yê pêroyî est ê. Ekîto do ewro dewa Girşêran a Tirbespîyî, dewa Werdîyat a Til Temirî û dewa Hekmîye ya Dêrike de bêro pîrozkerdene.
Emserr do reya 6 hezar û 775. bêro pîrozkerdene
Roşanê Ekîto do emserr reya 6 hezar û 775. bêro pîrozkerdene. Tena pîrozkerdişê serra newa nîyo; eynê wextî de bedilîyeno nîşaneyê têkoşînê pawtişê nasnameyê şarê asûrî, keldanî û suryanî.
No mîras sey tradîsyono tewr kehen ê tarixê dinya ra yew erdo qedîm ê Mezopotamyayî heme dinya de vila bîyo. Ê ke her serre 1ê nîsane de Ekîto pîroz kenê xorînîya tarixî ra mesajêk tekrar kenê: Hişyarbîyayîşê xoza, gandarbîyayîşê hêvî.
