Tirkîya de nêzdîyê 36 ziwanî est ê. Goreyê tesbîtanê UNESCO’yî 3 ziwanî Tirkîya de bîyê vîndî û 18 ziwanî zî vera vîndîbîyayîşî de yê. Nuştoxê Rojnameya Xwebûnî Prof. Dr. Abdulîllah Polat yew nuşteyê xo de derheqê rol û rolîstîya ziwanî de wina vano: “Rolê ziwanê dayîke hewcedarîyêka zanistî ya.”
Verê modernîte û netewedewletê bi taybetî dinya Rojawanî û cografyaya ma Rojhelatê Mîyanênî de hîrê ziwanê pîrozî est bî; latînî, erebî û îbrî (îbranî). Na pîrozîye zî xo dayêne a ke ziwanê dêre (xirîstîyanîye) latînî, yê mizgeftî (îslamî) erebî û yê kenîşteyî (musewîtîye) zî îbranî yo. Nê hîrê ziwanan ra pey dîn bi û bi pîrozîya xo serdest û wayîrê pawitişî bî.
2 hezar û 500 ziwanî benê vîndî
Rîyê dinya de nêzdîyê 7 hezar ziwanî est ê. Nê ziwanan ra 2 hezar û 500 ziwanî benê vîndî. UNESCO 17ê teşrîna peyêne ya 1999î de, 21ê sibate sey Roja Ziwanî ya Mîyanneteweyî îlan kerd. Serra 2000î ra heta ewro her serre 21ê sibate sey Roja Ziwanî ya Mîyanneteweyî yena pîrozkerdiş. Şarê dinya û bi taybetî kurdî 26 serrî yê ke 21ê sibate Roja Ziwanê Dayîke pîroz kenê. Na roje de wazenê ke heme ziwanê bindestî bibê ziwanê fermî û perwerdeyî. Dinya de nêzdîyê 2 hezar û 500 ziwanî seba ke nê ziwanê resmî yê û nê zî ziwanê perwerdeyî yê, vera vîndîbîyayîşî de yê. Neteweyê ke dewletê înan est ê, ziwanê înan qanûn û sistemanê perwerdeyî ra yenê pawitene. La komel û neteweyê ke dewleta înan çin a, ziwanê înan hetê dewleta serdeste ra yeno înkarkerdiş û vernîya perwerdeyî yena girewtiş.
Dewleta Tirke verba xalanê 17, 29 û 30î yê Peymanê Heqanê Domanan yê Neteweyanê Yewbîyeyan ra şika xo daya. Seba na şike hemverê ziwananê bînan vejîyena. Belgeyanê heqanê merdiman ê dinya de her netewe eşkeno bi ziwan, kultur, bawerî û perwerde bibo û bimuso. No heqêko unîversal o. Tirkîya zî nê belgeyê heqanê merdiman ê dinya îmze kerdê. La reyna zî hemverê heqê perwerdeyê ziwanê dayîke vejîyena. Bi naye Tirkîya peymana NY-UNESCO’yî ya “Vera cîyakerdişê perwerdeyî” binpay kena.
Seba ke yew ziwan nêbo vîndî, ganî a komel yan zî a netewe bieşko bi ziwanê xo perwerde bibo û bieşko ziwanê xo bipawo. Coka perwerdeyê ziwanê dayîke yew heqê bingeyênî yê komelan o.
Ewro Tirkîya de nêzdîyê 36 ziwanê cîya-cîyayî est ê. Goreyê tesbîtanê UNESCO’yî 3 ziwanî Tirkîya de bîyê vîndî. 18 ziwanî zî vera vîndîbîyayîşî de yê. Her çiqas Tirkîya hetê zafziwanî ra dewlemend a zî, seba polîtîkayanê yewziwanî dewlemendî nêyena dîyene. Serra 2012î de bi qanûnê dersanê weçîniteyan êdî komelê ke wayîrê ziwananê cîya-cîyayan ê, domanê înan eşkenê pola 5. ra dima dersê ziwanê dayîke weçînê. No beno sebeb ke domanî pola 5. ra dima ziwanê dayîke ra aqitîyenê û ziwanê dayîke xo vîr ra kenê. Nê neteweyan ra ke perwerdeyê ziwanî ci rê ameyo qedexekerdene şarê kurd o. Perwerdeyî de şuxulnayîşê ziwanê dayîke seba çareserîya meseleyê kurdan hewcedarîyêka zanistî ya.
Nuştoxê Rojnameya Xwebûnî Prof. Dr. Abdulîllah Polat yew nuşteyê xo de derheqê rol û rolîstîya ziwanî de wina vano: “Rolê ziwanê dayîke hewcedarîyêka zanistî ya.” Prof. Dr. Abdullah Polat dîyar keno ke Tirkîya de hetê sazî û mekanîzmayanê dewlete ra ziwanê kurdî ser o hewldayîşêko cîddî yê asîmîlasyonî est o û vano: “Merkezo tewr muhîm ê nê hewldayîşê zehmet meclîsê tirkan o. Wexto ke winasîn ke şarê dinya babetanê balkêşan ê sey îstîxbarato viraşte, dewirkerdişê estareyan û cigêrayîşê cuya rojgêranê bînan de yew musabeqaya bileze de yê, Meclîsa Gird a Tirkîya (TBMM) qebul nêkena ke ziwanê kurdî ke ziwananê tewr kehanan ra yew o, bişinasna. Heme kombîyayîş û hedîseyanê dinya de, ziwanê kurdî bi şuxulnayîşê têgehê nêeşkerayî ‘X’ estbîyayîşê nê ziwanî înkar kena.”
Nuştox Adar Jîyan zî derheqê têkilîya mabênê komelî û ziwanî de wina vano: “Haceto tewr muhîm o ke sînorê fikrê komelî dîyar keno sistemê resnayîş û ziwan o. Komelê modernî tim wayîrê asta ziwanêko averşîyaye yê û êyê seretayî zî wayîrê asta ziwanêko apeymende yê.”
