Hunermend Dogan Çelîk o ke cuya xo Dêrsim de rameno, seba halê kirmanckîye dejê zerrîya xo nîşan dano û vano: “Zerê însanî dejeno. Ma kamcî dejî rê biberbîme, kamcî dejî rê kilaman virazîme?”
Hunermend Dogan Çelîk kar û xebatê xo yê hunerî ziwanê dayîka xo kirmanckî de keno. Xeylî welatan ra gêrayo û cayêkî de zereyê xo rehet nêbîyo. Çi ke têla zereyê Doganî û têla temurê Doganî Dêrsimî ra ameya girêdayene. Welatê şarî nêbenê welatê însanî, zîwanê şarî zî nêbenê ziwanê to. Dogan Çelîk zaf heşarê na rastîye o. No semed ra zî ciwîyayîşê xo Dêrsim de rameno û kirmanckî rameno.
Ma sey Ajansa Welat seba ziwanê kirmanckî Dogan Çelîkî de qisey kerd. Wina vano: “Zerê însanî dejeno, canê însanî dejeno. Çaye kî, ziwan, îtîkat, îqrarîye nê herdî ra bîya vînd şîya, her çî ra miradîya. Nika qomê ma çixa veng bido Muzir Bavayî, veng bido Duzgin Bavayî. No kulturê, îtîqatê nê herdî yo.
Ez vana Munzır Bavayî, Duzgin Bavayî nê hardî caverdê, terk kerdê şîyê. Mirê tayê henî yeno. Çayê zonena? Zaf xeletîye est a, wertê miletê made zaf xeletîye est a. Raye û îqrarê xo ser îtîqat nêmendo. Îqrarîye nêmenda. Aye ra ewlîyayê ma dewrêşê ma ez vana nê cayan ra şîyê.
Hetê ra zilmo zewito ma aye ra vêneme. Ez henî vêneno. Re re kî zerê xo de henî qesî keno yanî. Zuqaq de, zere de, dukan de, kafeyan de qe cayê de pişkê kirmanckî qesî nêkenê.”
‘Bi şewan û bi festîvalan ziwanî ra wayîr biyayene bena?’
Dogan Çelîk kar û xebatî ke seba ziwanê kirmanckî virazîyenê, înan kêm vêneno. No derheq de zî wina vano: “Tayê komelê ma est ê, tayî kî wendekarê ma est e tek tuk seba ziwanî xeyret kenê. Hama hondayê komelê ma est ê, pancas tene, se tene, se û pancas tene komelî est ê qe telewî çînê qesî bîkerê. Ne domanî qesîkenê ne kî pîle xo. Aye ra no ziwan hanîko beno vînd sono. No zaf dejo pîlo yanî.
Ez xeylî kî Ewropa de fetelîyo, miletê mawo, qome mawo ki Ewropa de ro mi seyî kerd, çim eşt ser. Xeylî mobetê ma vêrd ra. Tayê muzik virazene tayî ke mobetê xo kenîme.
No ziwan Ewropa de kî vîndî bîyo. Xora milet nêzano, domanê zerê çeyî nêzanenê. No xeta domanan nîya tabî. Xeylê waxto nê cayan ra vejîyê şîye, pêro surgunîye de, xerîbîye de bîye pîl. No mi rê normal yeno. Nika virnîya ma de handê qurumê ma yê kirmanckî, zazakî est ê, gerekê verinde î xeyret bikerê, î bimusnê, î verî miletî vera ziwanî biancêrê. No ziwan tek ebe festîvalan nêbeno, ebe şewan viraştene nêbeno. Ma royê xo kerdo vîndî, ebe şewan ebe festîvalan ziwanî ra wayîr biyayene bena? Çîyo henên çin o yanî, kes xo qan mekero. Eke enstîtuye ma çin o û ma cayo henên de ke derse nêvênime ziwanê ma çin o. Ewropa de kî tek tûk tenê mordemê hewlî xebat kenê gurînê, dormê xo de nîya nêto rind virazenê seba ziwanî.
Hewalê ma vanê bê ma rê televîzyon de di hîrê kilaman vaje. Yaw tamam kilaman vajime ama no ziwan teyna ebe kilaman deste mend. Ewropa de kî no vînd bîyo. Hîrê, çar, panc tenî domanî girewtê û di hîrê kilaman danê vatene ama domanî ziwan nêşkenê qesî bikerê. Eke qesî nêkenê kilaman ça dana vatene. Tabî kî domanî kilaman vajê, domanî kilaman vajê, gêncî kilaman vajê.
Hama no bes nîyo, sistemo nîyanên ziwanê ma xelesneno ro şono yanê. Xo qan mekerê domanan rê akademî lazim ê, enstîtu lazim ê. Biruşnê dersanê muzikalî, estrumanan bimusê, xeyretê çîyê nîyanênî bikerê. Pê di hîrê kilaman şima nêeşkenê nê ziwanî raxelesnê. Serke royê nê koyan, royê nê dar û beran hawo beno vîndî şono.”
‘Ma kamcî dejî rê biberbime, kilaman virazîme?’
Hunermend Doganî vatena xo wina domnê: “Ne qedr û qîmetê sînatkaranê xo zanê, ne qedr û qîmetê kamilanê xo zanê, ne pîl û qicanê xo zanenê. Her kes vera qirumanê xo anceno. Seba miletî nîyo. Aye ra ma rê enstîtu lazim o, ma rê mektebo sifteyîn lazim o. Seba ziwanî enstîtu lazim o. Seba naye bigurîyê. Aye ra ravêr komelanê kirmanckî-zazakî ra vana. Derse bidê, mekteb de domananê xo bidê dersa zazakî-kirmanckî. Dersa kirmanckî weçînê.
Sêrke ez temûrê xo gêno dewe be dewe fetelîno. Dewe be dewe domanan de êna têhet. No çîyo? No royê kirmancî yo, no heqîqetê min o. No helmê min o ha. No helmê nê herdî yo. Ez nê helmî ra nêeşkena durî şorî. Maya mi pîyê mi kalikê mi nîya merdê, ez kî henî mireno. Na raye ser şonîme. Serê kirmanckîye ser kilamanê xo virazenîme. Dejanê xo qesîkenîme, kêfê xo qesîkenîme. Ez nîya xo sah keno. No royê min o. Royê nê dar û berî yo, royê mirçikan o. Dar û bir ê nê cayan, kemerê nê cayan ma de mobet keno. Yê Elmanya yê Stenbolî mi de mobet nêkeno. Çi ke royê nî herdî est o. Royê nê herdî kirmancîyo. Darîde qesî keno, çîçege de qesî keno, awka Munzûrî de qesî keno, awka Pulimurîye de qesî keno. Dejê xo ci rê vano, kêfê xo ci rê vano. Bîme ju can. Dewrêş herdê Dêrsimîya kirmancî tev ju can o. Ez naye rind zano yanê. Aye ra bê ziwan royê zîyare kî vîndî bîyo, soqaqî kî vîndî bîyo, royê keyî kî vîndî bîyo, zerî kî vîndî bîyo, tewerî kî vîndî bîyo. Her ca de vîndî bîyo. Gunekê, hêfê kirmancîye.”
‘Sifte ziwanê şima muhîm o’
Qesa xo ya pêyêne de venga sîyasetçîyan dano û vano: “Aye ra sîyasetê ma, sîyasetê kirmancki zazakî raver ziwanê xo ser vîndêrê û henî sîyasetê xo virazê. Ancîya sîyasetê xo virazê, kotî virazenê virazê. Hama sifte ziwanê şima muhîm o. Çi wazenîme? Vanîme ke, soqaqan de, domananê xo de, pîlanê xo de kirmanckî qesey bîkerîme. Kirmanckî mobet bikerîme, naye tayêna zêde bikerime.”
