Tevgerê Şêx Bedreddînî tewr zaf zozanan de eleqe dî, çunke zext û tedaya dewlete zaf bî û şarê zozanî êdî bi zêdebîyayîşê bacan ra eciz bibî. Şêx Bedreddîn vera îqtîdarî dest bi têkoşînê şarî kerd
Nameyê ciyo eslî Bedreddîn Mahmud o û şaristanê Yewnanistanî de ameyo dinya. Derheqê ey de melumatî Menaqibnameyî ra ke tornê ey Hafiz Halîlî nuşto, ameyê girewtene. Demê nuştişê şîîran de nameyê Bedrî şuxulnayo. Pîyê ey Abdulazîz o û pê dersanê pîyê xo bîyo wayîrê zanayîşî.
Her kesî Şêx Bedreddîn goreyê xo şîrove kerdo. Tayênan vato o materyalîst o, tayênan zî vato o xoverdeyox û şorişger o. Zaf eseran de Şêx Bedreddîn Eflatunî ra dima sey sosyalîstêko pîl yeno dîyene. Eke merdim demêk eserê ey ‘Varîdat’î ra biewnîyo, vîneno ke o rêgezê edaletî, xoserî û azadî ser o vinderto. Goreyê Bedreddînî, azadîya merdimî tena pê azadîya huqûq û dînî mumkin a, yanî fikrê laîkî ra behs keno.
Şêx Bedreddînî waşt verê Lutherî reformêk bîyaro. Ey waşt Îslamîyetî newe ra awan bikero. Çunke goreyê ey tena demê Hz. Muhammedî de Îslamîyet raşt ameyo dîyene la dima Emewî û Abbasîyan bi zîhnîyetê nijadperestî û kabîleyî hereket kerd.
Wexto ke Şêx Bedreddîn serewedarit, Osmanî parçe bibî û dewlete çin bî. Mehmeto Çelebî newe dest pêkerdbî ke dewlete binê yew konî de kom bikero. Şêx Bedreddînî tena seba dînî ney, problemanê sîyasî û ekonomîkan ra zî sere wedarna. Çunke a game dîn bîbî yobazîye, Şêx Bedreddînî waşt mîyanê pergalê metafîzîkî de telakîya exlaqî awan bikero.
Bêkarî bî semed
Tevgerê Şêx Bedreddînî zozanan de eleqeyêko pîl dî, çunke zext û tedaya dewlete zaf bîy û şarê zozanî bi zêdebîyayîşê bacan ra bîbî ecîz. Wayîrê tîmarî dewijan rê teda kerdinê. Tarîqatan şaristanan de fealîyetê xo teber ra ruhê şaristanî ramitêne û Tirkmenan sey dişmenî nîşan dayêne. Bêkarî zî bî sebebêko bîn seba serewedarnayîşî.
Hereketê Şêx Bedreddînî rê hereketanê muxalîfan pêro eleqe mojna. Hedirîya serewedarnayîşî serra 1391î de ameya kerdene û serewedarniş serra 1416î de dest pêkerd. Şêx Bedreddîn vera îqtîdarî dest bi têkoşînê şarî kerd, çunke ey de zanayîşê Batinî û Zahirî kom bibî. Serewedaritiş bi îdîaya îslahê Îslamîyetî vejîya û peynî de prensîbê sîyasî û dînî awan kerd.
Fikranê Şêx Bedreddînî rê Xirîstîyanan zî eleqe mojna
Coka îqtîdarî waşt ey sey kesêkê bêdînî û vera Îslamîyetî nîşan bido. Şêx Bedreddînî sey Qarbonîyan û Heşhaşîyan rêxistina xo nimite ramit. Ey waşt sey fikrê sosyalîzmî heq û servet bi muşterekî vila bibo û heyetê îdarî hetê şarî ra bêro weçînayene.
Hereketê Şêx Bedreddînî tena bi erjanê dînî ney, erjanê bînan reyde zî vera îqtîdarî têkoşîya. Badê ke serewedaritişê Torlak Kemal û Mustafayî hetê leşkerê Osmanî ra ame vindîkerdene, moralê merdimê Şêx Bedreddînî xirab bî û serewedaritiş vila bî. Şêx Bedreddîn serra 1420î de şaristanê Serezî de ame dardekerdene, esteyê ey zî serra 1961î de Turbeya Mahmudê Dîyinî de ameyî definkerdene.
