Şaredarîya Amedî ya Şaristanê Girdî, çarçewaya Wendexaneyê Agroekolojî û Îklîmî de Kreş û Keyeyê Miqatkerdişê Rojkî yê Zarokistanî de seba gedeyan atolyeyî organîze kena û do gedeyan cayê musayîşî yê çar dêsan ra vejo û tebîet reyde bîyaro têhet.
Serekîya Daîreya Vurîyayîşê Îklîmî û Eşteyo Sifir, seba ke gedeyî tebîet reyde hîna xurt girê dîyê û wayîrê hişmendîya ekolojîke bibê, perwerdekaran reyde yew program viraşt.
Program de derheqê muhtewaya atolyeyan de ke do hişmendîya hewa û ekolojî ya gedeyan zêde bikero, fikrê pêroyî ameyî qiseykerdene. Tetbîqê agroekolojî, têdîyayîşê toximanê herêmkîyan, viraştişê kompostî û kayê girêdayeyê tebîetî sey aktîvîteyan ameyî dîyarkerdene. Goreyê pêşnîyazanê perwerdekaran, seba ke materyalê perwerdeyî yê goreyê grûbanê serran bêrê hazirkerdene û yew programo praktîk bêro viraştene qerar ame girewtene.
‘Vera krîzê îklîmî do kesê wayîrê hişmendîye bêrê perwerdekerdene’
Bi na xebate wazenê ke gedeyî serrê verênan ra tebîet reyde girêdayîşêko xurt virazê û wayîrê hişmendîya ekolojîke bibê. Wazenê ke gedeyî bi atolyeyan dewrê awe û erdî, toximê herêmkî û agêrayîşê peyserî sey babetan tecrube bikerê û bimusê. Wina gedeyî do vera krîzê îklîmî bibê wayîrê hişmendîye, seba tebîetî hesas û wayîrê berpirsîyarîya ekolojîke.
‘Gedeyî do kede tecrube bikerê’
Perwerdekare Samya Ozbey derheqê tesîrê programî yê gedeyan de qisey kerd. Aye va ke merdim nêeşkeno zaf rehet zerar bido nebatêk ke ey xo kerdo xurt û wina dewam kerd: “Nebatê ke ma pîya ramenê, mesela nane yan reyhanan ra ma do hefteyî ra yew qayt bikê û eke ma kreşê xo de wayîrîye bikerê, gedeyî do bieşkê tamê nê nebatan bigîrê. Do kede tecrube bikerê. La gama ke çîyêk bazar ra gêno yan yê kesêkê bînî yo, keda ey çin a, tena vano weş o yan nîyo. Heta gama ke weş nîyo seba ke kesê bînî ra xo şîrin bikero, vano weş o. La gama ke nebatêk o bi xo kerdo xurt, girêdayîşêko bîn virazeno û tamkerdişê ey hîna mana dano.”
‘Ma do cugehê musayîşî bivurnê’
Ozbey qeyd kerd ke ê seba ekolojîye erjê girdî danê û sey endamê perwerdekerdişê gedeşinasnayîşî yê Şaredarîya Şaristanê Girdî, ekolojî perwerdeyê mîyanê karî de sey babetêko muhîm gênê. Aye bale ant ke ê gedeyî cayê musayîşî yê çar dêsan ra vejenê û tebîet reyde anê têhet û wina dewam kerd: “Çunke gama ke gedeyî çar dêsan de sinorkerde musenê, xeyalê înan teng beno. Coka ganî cayê ke gedeyî tebîet reyde anê têhet, hîna zêde bibê. Baxçeyê kreşî tena zirç, texte, sey û seramîk ra îbaret nêbê; ganî gedeyî eynî wext de erd û gandarê ke erd de ciwîyenê nas bikerê, dest bidê ci û haydarîya înan bikerê ke kamcîn kêzikî zerar nêdanê. Ma ganî înan rê bimusnê ke ma do şênê bi nê gandaran xo xurt bikê.”
‘Do firsendê yewbîyayîşê tebîetî bêro dayene’
Perwerdekare Îrem Taç zî va ke ê seba ke krîzo ke est o nêkewê tede, wazenê ke çimanê gedeyan ra biewnîyê krîzê awe ra û qeyd kerd ke ê eşkenê bi wasitaya gedeyan nê zanayîşan biresne pîlan. Taç va: “No ca zaf rind û erjîyaye yo. Muhîm o ke heme gedeyî û kesê ke tîya de benê nê cayî bi hawayêko aktîf bişuxulnê. Ma wazenê ke no kar dewam bikero û bireso hîna zêde kesan.”
‘Do xeyalê gedeyan aver bero’
Perwerdekare Ozlem Denîz zî va ke nê tewir xebatî seba gedeyan zaf muhîm ê û ard ziwan ke verê betonbîyayîşê bajarî gedeyî tim erd reyde bîyî. Aye dîyar kerd ke betonbîyayîşê ewroyî hem fîzîkî hem zî zîhnî rê tesîrêko negafîf gedeyan ser o keno û wina dewam kerd: “Gedeyî nêeşkenê erd reyde bibê yew, tew muhîm nêeşkenê tîje bivînê. Hişmendîya ekolojîke tesîrêko pîl gedeyan ser o kena. Mesela gama ke gedeyêk yew toximî keno şitilêk û ey keno dar, do bizano ke mabênê erd û tebîetî de gîrêdayîşêko çend erjîyaye est o. No proses do xeyalê gedeyan aver bero û do înan rê bereketê tebîetî bimojno.”
‘Tu kîmyayî nêyenê şuxulnayene’
Denîz va ke bi na hişmendîye do gedeyî bimusê ke xidayî tena bazar ra nêyenê û senî virazîyenê. Aye va: “Ewro cayanê sey serayan de bi şuxulnayîşê zaf madeyanê kîmyayîyan xidayê nêweşî yenê resnayene. La gama ke gedeyî bêkîmyayş bi destanê xo û bi keda xo toximan ramenê û vînenê ke no proses çend weş û tebîî yo, do tesîrê zaf weşî bibê.”
