Şikeftê Birkleynî, dinyaya mitolojik de sey “Peynîya Dinya” yenî namekerdene û heto bîn zî “Cayê ke Awa Bêmergî herikyena” yenî zanayîş.
Şikeftê Birkleynî, 25 km vakûrê Dewa Korxa ya Licê ya Amedî de ca gênê. Nê şikeftan dinyaya mitolojik de sey “Peynîya Dinya” û “Cayê ke Awa Bêmergî herikyena” yenî zanayîş. Pola yewine ya Çemê Dîcleyî nê şikefte ra vejîyena. Raşteyê fekê koyî de 3 şikeftî est ê.
Kitabê Nuşteyin ê 5 mixî
Şikefto ke Awa Birkleynî herikyena de aîdê Qralê Asûrî ya Yewin Tîglapîleser (V.Î. 11114-1076) û Salmanassaro Hîreyine (V.Î. 859-825) kitabê nuşteyin ê 5 mix û 3 werîmyayî est ê. Tarîxê nê şikeftan zaf verênî şonî û no ser zî zaf malûmat heqê înan de çîn ê. Heqê nê şikeftan de sifte malûmat bi xebatê serra 1862î de C. Lehmann-Haupt û W. Bleck 1898-99î ameyî musayîş.
Demo neoloîtîk ra nika
Serra 2004î de bi serekîya Zanîngehê Munîhî yê Almanya ra Dr. Andreas Schachner ekîbêk nê şikeftan ziyaret kerdê û şikeftan de heme çikê tarîxî ser o cigêrayîş kerdê. Bi na xebate tesbît kerdê ke nê şikeftan demo neoloîtîk de zî ameyî bikaranayîş.
Demo ke merdim şikeftan keweno fekê şikeftan de Qralê Asûran ra aîd werîmye est ê û dêsê şikeftan de nuşteyî xo nîşan danê. Dr. Schachner demo ke cigêrayişê xo de tesbît kerdo ke nê nuşteyan aîdê Qralê Asûrî ya Yewin Tîglapîleser (V.Î. 11114-1076) û Salmanassaro Hîreyine (V.Î. 859-825) yê.
Mesajê Qralê Asûrî yê Samanassaro Hîreyine
Şikeftan de mesajê Qralê Asûrî yê Samanassaro Hîreyine ameyê nuştiş û mesajê qralî wina yê: “Kesê ke qralîyîya mi ra hes kenê, wa bizanê ke nameyê mi, Homayan Asûr Aplî, Tukultî-Nînurta ronayê. Mi welatê Hattî fetîh kerd, kewta Derbasgehê Enzu. Mi heme welatê Urartu, Suhmu û Daînau fetîh kerdê, derbasê Welatê Gîlzanû bîyo û mi bacê gîlzanulijan zî qebûl kerd, 3 ray şîya Welatê Naîrî û nameyê Dîcleyî nuşta.”
Efsaneyê Zulkarneynî û Sureya Kehfî
Birkleyn, bi xoza û tarîxê xo efsaneyan ra zî babet bîyo û kitabe pîrozî (Quran) de zî nameyê ci vîyareno. Goreyê vatişê verênanî yanî efsaneyan; Îskendero Pîl mabenê serrê V.Î. 356 û 323î de bi artêşê xo 15 hezar lejker reyde Şikeftê Birkleynî de mabên dayo. Hewna goreyê vatişê verênanî nê şikeftan, Sûreya Kehfî de vîyarenê û nê şikeftan de demêk Zulkarneynî zî cuye kerdo. Welatijan goreyê efsaneyî vanê ke Îskendero Zulkarneyn Qaleyê Çeperî de mendo û hema zî bermayê qaleyî zî ser lingan der ê. Goreyê demî, nameyê Qaleyî Îllyrîsos bîyo û demê Justînîanusî de ronîyayo.
Awa bêmergî
Awa Birkleynî sey awa bêmergî yena zanayîş. Demo ke Îskendero Zulkarneyn sefer ra vejîyeno û demê seferî sareyê ci de di janê/ur vejîyenê û nê ur zî dejo gird danê Îskendero Zulkarneyn rê. Rojêk Îskendero Zulkarneyn hewnê xo de dîyeno ke eke awa şikeftî de xo bişo do nê urî weş bibê. No ser Îskender zî rayîrê xo bedilneno û yeno Birkleynî. Demo ke Îskender xo şuweno û dîyeno ke di ur zî weş bîyê. Seba ke awe bînê erdî ra vejîyeno werte, no ser na awe ra Birkleyn ya zî Tunelê Dîcleyî ameya vatene.
