Şirnex de 62 dewan ser o qedexe dewam keno. Dewîjî ke nêşênê şêrê dewanê xo, wazenê ke no qedexe biqedo, agêrê dewan û waranê xo.
Kurdistanê Bakûrî de serranê 1990î de hetê dewlete ra 3 hezarî ra zêdêr dewî ameyî veşnayene û vengkerdene. Goreyê cigêrayîşan, wextê veşnayîşê dewan de 30 hezarî ra zêdêr kurdî hetê lejkeran ra ameyî kiştene. Şaristananê ke tede tewr zaf dewî ameyî vengkerdene û veşnayene ra yew zî Şirnex o.
Şirnex de serranê 1990î de bi taybetî dewanê herêmanê Besta, Gabar û Cûdîyî ameyî veşnayene û vengkerdene. Goreyê cigêrayîşan Şirnex de 47 dewî ameyî veşnayene û vengkerdene. Dima ke dewî ameyî veşnayene û vengkerdene, welatijî mecbûr mendî koçê qezayan, şaristananê dormeyî û metropolanê Tirkîya bikerê. Welatijê xeylêk dewan zî bi zorî ameyî koçkerdene. Şîyayîşê dewan welatijan rê ame qedexekerdene. Nika zî 62 dewanê Şirnexî ser o qedexe est o û welatijî bi destûrî eşkenê şêrê dewanê xo. Dewîjî tewr zaf 3 rojî şênê dewanê xo de bimanê. Xeylêk dewan rê welatijî qet nêşênê şêrê û qedexeyo ke înan ser o yo dewam keno.
Dima ke pêvajoya çareserîye dest pêkerd, çimê welatijanê kurdan rayîrê game nêeştişê dewlete de yo. Şarê kurdî her ca de serbestîya hepsîyanê sîyasîyan, naskerdişê heqê perwerdeyê ziwanê kurdkî û nasnameyê kurdkî wazeno. Yew waştişê kurdanê ke dewanê înan ser o qedexe ronîyayo û ameyê veşnayene zî no yo ke wa qedexeyo ke dewan ser o yo wedarîyo û bişêrê şêrê dewanê xo. Welatijanê Şirnexî yê ke dewanê înan ser o qedexe est o û nêşênê şêrê dewa xo, ard ziwan ke seba ke aştîye bêro ca ganî qedexeyo ke dewan ser o yo wedarîyo.
‘Ma nêeşkenê şêrê dewa xo’
Dewîja dewa Dilşewî, Hatîce Durmuş nê dewîjan ra yew a. Hatîce Durmuş dewa Dilşewî ra ya ke giredayeyê qezaya Hezexî ya. Dewa Dilşewî zî sey xeylêk dewanê Şirnexî serra 1992î de ameye veşnayene û tayê welatijî zî hetê lejkeran ra ameyî kiştene.
Hatîce Durmuş zî dima ke dewa înan yena veşnayene, qezaya Cizîrê Şirnexî de ca bena û seba ke dewa înan ser o qedexe est o, nêeşkenê şêrê dewa xo.
Hatîce Durmuş derheqê veşnayîşê dewe de vana, “weḥşetêko pîl bi” û waştişê xo yê agêrayîşê dewe wina ana ziwan: “Dewîjî dayê guleyan ver. Dewîjan ser o guleyî varnayî. înan domananê xo keye de xo vîr a kerdî. Bi zilmêko pîl dewîjî dewe ra vetî. Tayê welatijî ameyî kiştene. Tayê zî birîndar bîyî. Weḥşetêko pîl bi. Dima ke ma dewe ra vejîyayî zî ma zaf zehmetî antî. Êdî ma nêeşkenê şêrê dewa xo. Eke yew bi destûrî şêro zî, lejkerî ey teqîb kenê. Binê çimdarîya lejkeran de şêno şêro dewe. Ma zî wazenî ke qedexeyo ke dewa ma ser o yo wedarîyo û ma agêrî dewa xo. Nika zî behsê pêvajo kenê. Seba ke aştîye aver şêro, ganî qedexeyê dewan wedarîyê û her kes bişêro û agêro dewa xo. Aştîye bi seyyewbînanî bena. Eke ma seyyewbînan nêbê, manayê aştîye çi yo? Aştî, bi game nêeştîşê her di hetan mumkîn a. Ganî dewlete zî gama bitesîrî bierza.”
‘Lejkeran dewe dayî guleyan ver’
Welatijo bi namê Maruf Enîşî zî, dewa Xursê ra yo. Dewa Xursî, Koyê Gabarî de yo. Giredayeyê qezaya Basanî ya. Dewa Xursî zî serra 1993î de ameya vengkerdene. Wexto ke dewe ameya vengkerdene Maruf Enîş zî xort bi. Marûf Enîş wina behsê veşnayîşê dewe û zehmetîyanê ke înan antê keno: “Lejkerî kewtî dewe. Dewîjan ser o guleyî reşnayî. Ma rê vat ke ‘eke şima nêvejîyê ma do şima pêroyînan bikişê’. Ma zî mecbûr mendîme ke dewe ra bivejî. Zaf kesan werdê xo sofra ser o verada û dewe ra vejîyayî. Rewşêka zaf nêbaş bî. Teberê vejîyayîşê dewe de çareyêko bîn ê ma çinê bi. Dima ke ma dewe ra vejîyayî, ma zaf zor û zehmetî dî. Dewe pêro vila bîye; hînî şîyî Sêrt, hînî şîyî Şirnex û hînî zî sey ma ameyî Cizîrî. Nika zî dewa ma hema zî qedexe ya. Ma şonê Walîyîya Şirnexî ra destûr wazenî. Tenya seba 3 rojan destûr danê.”
‘Ma wazenî şêrê dewa xo’
Maruf Enîşî ard ziwan ke verê cû dewa înan de zaf darê fekîyan estbîyî û tebîetê dewa înan zengîn bi û wina domna: “Labelê ma nika bi destûrî seba çend rojan şonê dewe. Seba talankerdişê tebîetî û gêrayîşê petrolî ra ma nêeşkenî, şêrê dewa xo.”
Maruf Enîşî îzeh kerd ke eke qedexeyo ke dewan ser o yo wedarîyo, ê do dewa xo newe ra virazê û wina dewam kerd: “Ma wazenî, agêrî dewa xo. Gabar de 13 dewî est ê û pêro zî veng ê. Heme welatijî zî wazenê agêrê dewanê xo. Şar zî pawitişê na pêvajoye de yo. La dewlete tu gamê bitesîrî nêerzena ke bawerîya ma bivirazîyo. Roja yewine ra heta nika waştişê ma o yo ke qedexeyî dewan ser o wedarîyê û ma zî bişêrî, agêrî dewanê xo. Bax û baxçeyê ma, darê ma yê fekîyan û keyeyê ma, her çiyê ma dewe de yê. Ma reyna wazenî, agêrî dewa xo ser. Eke dewa ma veng nêkerdêne, kes nêbîyêne karkerê şarî. Do dewa xo de bimanê. Nika eke aştîye bêro ca, ganî qedexeyê dewan wedarnê. Wexto ke ez şona dewe, ez dewe nas nêkena. Darê fekîyan pêro xirab kerdê. Seba petrolî ra her ca qedexe kerdê. Ma wazenî şêrî, dewa xo newe ra virazî.”
‘Ma bi destûrî şonê dewe’
Welatij Mehmet Ugurlu zî dewa Heblerî ra yo. Dewa Heblerî giredayeyê qezaya Cizîrî ya. Dewa Heblerê binê Koyê Cûdî de ya û serra 1992î de ameya vengkerdene. Wexto ke dewe ameya vengkerdene Mehmet Ugurlu 12 serre bi.
Mehmet Ugurluyî îfade kerd ke dima ke dewa înan ameye vengkerdene înan zaf zor û zehmetî dîyê û wina behsê nê rojan keno: “Ma bi keyeyê xo mecbûrê koçberîye bîyî. Ma koçê Stenbolî kerd. Ez zî Stenbol de bîya pîl. Dima ma agêrayî Cizîrî. Dewa ma û keyeyê ma veşnayî û ma bi zorî dewe ra vetî. Dewa ma namdar bî û binê Koyê Cûdî de bî. Dar û fekîyanê dewa ma namdar bî. La nika çîyêk nêmendo. Her çî xirab bîyo. Her wina zaf cayê tarîxî zî dewa ma de est ê. Nika zî dewa ma ser o qedexe est o. Ma tenya bi destûrî eşkenê, şêrê dewe. Ma destûr zî Qereqolî ra gênî. Dima ke ma nasnameyê xo danî înan, ma eşkenê şêrê dewe.”
Mehmet Ugurlu destnîşan kerd ke heta qedexeyo ke dewan ser o yo nêwedarîyo aştîye nîna ca û wina qedêna: “Eke qedexe nêwedarîyo, aştîyêka daîmî do senî bêro ca? Ma zî wazenî, agêrî dewa xo. Nika pêvajoyêk dest pêkerdo. Dewlete vana; ‘ma do meseleya kurdan çareser bikerê’. Eke mesele do bêro çareserkerdene, ganî qedexeyê ke dewan ser o yê zî wedarîyê. Ganî ma agêrî dewa xo. Manayê aştîye o ya ke qedexeyî wedarîyê û welatijê ke dewanê xo ra koçber bîyê agêrê dewanê xo. Manayê aştîye o yo. Eke qedexeyê ke dewan ser o yê nêwedarîyê, aştîyêka daîmî do senî bêro ca? Hêvîya ma a ya ke ma zî bişêrî, agêrî dewa xo.”
