Lawikî kulturê ma de cayêde zaf muhim gênê. Kurdan sey miletanê bînan lejû dejê xo, rindîye û xirabîya xo, sew da xo bi înan îfade kerda û kenê. Merdim naye eşkera vajo ke lawikê ma, se hayne yê; ê rewşe komelî, heyatê miletî anê verê çiman, kenê eşkera.
No kitabê Munzur Çemî raya verêne, 1993 de bi nameyê “Tayê Kilamê Dêrsimî”, Stockholm de ameyo çapkerdene. Çapa dîyine hetê Weşanê Dengî ra serra 2003 de ameye kerdene û kitab 478 rîpel o. Kirmanckîya Dêrsimî de cîya-cîya nameyê muzikê şarîyî est ê: lawike, kilame, hewa û qeyde…
Goreyê xebera ANF’î lawikî kulturê ma de cayêde zaf muhim gênê. Kurdan sey miletanê bînan lejû dejê xo, rindîye û xirabîya xo, sew da xo bi înan îfade kerda û kenê. Merdim naye eşkera vajo ke lawikê ma, se hayne yê; ê rewşe komelî, heyatê miletî anê verê çiman, kenê eşkera. Heto bîn ra lawikê ma bê bingeh û bê sebeb nîyê. È her lawike estanikêda xo est a, yanê meseleyê ser ama vatene.
Eke merdim ewro kaset û CDyan de, yan kî kovaran de tekstanê lawikanê ma de nîyadano, bi rehetîye vîneno ke hetê rastnuştişî ra nê tekstî qey yewbînî nêgênê, her kes goreyê xo şeklê de înan nuşneno. Şaşî û kêmîyî tede zaf ê. Armancêde nê kitabî kî o yo ke nê kêmî û şaşîyan mîyan ra wedaro, çiqas ke îmkan est o, înan bi formêde rast pêşnîyazê wendoxan bikero.
Lawikî çitur ke amê vatene mi hen nuştê. Yanê eslê înan yan kî feko otantîk nêvurno.
Kitabî ra çend nimûneyê deyîran:
HEYDERÊ MI
Wîy de urze urze, Heyderê mi sodir o
Cîgerê mi sodir o
Serê xo wedare, bano andêr gino ve wîy mi ro
Berzînê birayê xo de berbeno wiy zukek Xidir o
Wîy de meke meke, lawo zalim wîy meke
Qimisê Heyderê min a wîy meke
Dayîke vana vejîya verê Mihemedê wîy Homete
Qewul nêkerde Heqo reca û minete
Herdê na Torindî yo
Heyderê mi na ko ra wîy cêr o
Îstanbolê têvêsayî ra têlê wîy amo
Gereke cinaza Heyderî ewro daye bêro
Duman pîyê kokimî wîy bicêro
Nêşkîno vera cîgerê xo dayê wîy sêro
Wîy de urze urze, Heyderê mi sodir o
Serê xo wedare bano andêr gino ve wîy mi ro
Berzînê birayê xo de berbeno birayê xo Xidir o
Herdê na Torindî yo, Heyderê mi sona wîy vaye
Yêlçîyê biruşnê, bêro Eslîya waye
Dana zanîyanê xo ro berbena
Wiy bêkesa maye
Îstanbol bivêso, Heyderê min darê çamî
Nê cîger mi serê xo wedare
To guna seyanê xo kerda wîy vilê kami.
LAWIKA BAVA SAÎSMAYÎLÎ
Ax de mi va:
“Bonê pîyê Bavayê min o
Qomo, birayêne bonê wertê kowano
Ser û sevetê Bava Saîsmayîlê mi rê sevev o
Qomo, nast û dosto, tawigê kolîyan o”
Vano:
“Dayê Kilê sima tidarêkê mi de nîyadê
Kal Meleko çêvesaye amo Sevetûnê cêncênîya mi rê
Çê sima de mêyman o”
Vano:
“Dayê kilê, ti ve Heq kena
Na birayê mi Saîsmayîlê mi Berdo xestexane”
Doxtor vano:
“Canê dêy rê çîno dermenê
Birayê to Bava Sêydalî
Nawo cêr ro ame
Kincê to kerdê virara xo
Dano zonîyanê xo ro berveno”
Maye pers kena:
“Cîgerê mi ku yo
Saîsmayîl çayê nîyamo”
Vano:
“Dayê kamî zotî dayî ve
Cêncênîya birayê mi ro
Vake, “Henê veyvî
Gilê bêçikanê birayê to ra bimano”
Vano:
“Bira tiyo meberve
Maqamê mi romerdîyo
Hardê kasê kanî yo
O kî hardê dorxênî yo
Qomo te der o
Wayîrê pîr û rayveran o”
Birayê mi serd o zimistan o
Vore kerdo pira vorena
Hîrê sew û hîrê rojî yo
Miz û doman o
Tecel û talîyê Bavayê mi rê
Ko raye ve to nêdano
Dormê to de amê pêser
Bira sarê tarçikan1 o
Vanê:
“Bava Saîsmayîl ameliyat kerdo
Nêbeno ke mêyîtê xo
Çar rojî hard de bimano
Bîyarê de mi de Hemig de wedarê
Hemed kî pîrê ma tarcikan o Bava Sîsmayîl wicaxoxlî yo
Wertê ma tarçikan de
Wêkîl bimano wîy”
Vano:
“Sima ve Heq kenê mêyîtê mi îta wemedarê
Ez mordemo derdlî yûne
Têy berê hardê Qozike de wedarê
Nast û dost êno
Hal û xatirê mi pers keno
Hardê Qozike wertê qom û cîranan o wîy”
Qozika romerdîye pers kena
Bavayê mi
Ver de dara teke
Nast û dost amo çê pîyê to de pers keno
Vano:
“Cîgerê mi retsiz o berdo xestexanê sûke ”
Vistewrê xo Alî Xidirî sandalîyê xo gureto
Berzînê to de nîsto ro
Vano:
“Hala pîyo urze ra, derdê to çik ê cîgerê mi
Tenê mi rê qesêy bike”
Vano:
“Apo, ez çi derdanê xo to rê qesêy bikerîne
Mi peyê perda de caverda amûne
Ax de vêyvike
Apo ti ve Heq kena, ti ke şîya
Bê so silamê Heqî ro ma û pîyê mi ke
Pîyê mi ra vaze:
“Mi ra têpîya çêwayê çê ma Bava Sêydalî ke”
Bawo, dîna de nêbe nêbo
Kamî to ra va
Bîya zu serre de
Veyvê di lazonê xo tî yo pîya bike
Sima mêyîtê mi Erzingano romerdî de wemedarê
Têy berê hardê Qozike wîy.’
“Qozika romerdîye pey de sono hênî yo
Sevetanê Bava Saîsmaîlî ra
Berveno dano xo ro damawo vaze leminê pî yo
Vanê:
“Bava tî yo meberve na dewa bêfêydî ya”
Vano:
“Sima ve Heq kenê.. cîgerê mi.. kerê
Rêyna sêr bikerê ser ra
Hona henê veyvî gilê bêçikonê cîgerê mi ra nêşîyo
Heq dîna de zoneno
Wertê çar ve çar lazanê Bavayî de
Bava Saîsmayil xorto degerlî yo.”
Vano:
“Dayê kilê,
Mi ve xestexano mêrat meruşnê
Doxtoro çêvesayê mi emeliyat keno
Destê doxtorê zalimî cêncênîya mi rê axu yo”
“Tersa mi a ya ke:
Se bo cîgerê mi peyser nêro
Wertê qomî de nêfetelî yo”
Qozika romerdîye persena
Pey ra êna vaye
Sevetanê to ra dana xo ro bervena
Damayê vaze cîgerpolata maye
Vana:
“Cîgerê mi, Heq adirê varê dîna wedaro
Felek varê dîna qayîl nêbeno
Var û yoxê xo sevetanê cêncênîya to rê
Ma keme raye
Vano:
“Dayê kilê endî derdê mi
Tiyo xo vir ra ke
Mi ra dime bize derdê nazluya waye
Sevetûnê waya mi ra
Gîrê de, dayê kilê, veyvike bîye
Ax leminê çîtîka şaye Bira sima xatir bizanibêne
Veyva sima xanim a
Lewê sima de bîye vîyaye” Damayê Fadimayê
Fadima tecele talîye qedere şaye
GOLA DÉSIMÎ
Duzgin Duzgin Duzgin
Mekanê to berz o
Astorê tu yo kimêt qeyet ve lerz o
Vaze, topê xo ma ser ra duri berzo
De bê wayîr o, de bê wayîr o
Gola Dêsimî de qom bêwayîr o
Ez ve qirvanê nam û nîsanî
Pelgê defterî rade xorê biwanî
Gola Dêsimî kena bavokê kamî
Berken û bergeyî benê gavanî
De bê wayîr o, de bê wayîr o Gola Dêsimî de qom bêwayîr o
Kela Dêsimî sero mekanî
Zalim ta ano ro ci, keno xan û xopanî
Kafiri ça xo vira kerda
Kila firina nê Baxinî
De bê wayîr o, de bê wayîr o
Gola Dêsimi de qom bêwayîr o
Ya Duzginê min Kemeri Ezo terkitü amû verê çêveri
Qomê xo rê vaze xevera de xêrî
Ewro sewi ma ser o ça bîyê serri
De bê wayîr o, de bê wayîr o Gola Désimi de qom bêwayîr o.
