Alîmê kurd û ziwanzan Fadil Bedîrhanoglu Qurano Pîroz, goreyê qaîdeyê tefsîrê îslamî, açarna kurdkî. Bedîrhanoglu va ke bi wendişê nê kitabî, kurdî do hem ziwanê xo aver bibê hem zî mesajê Homayî, bi ziwanê xo bimusî.
Alîmê kurd û ziwanzan Fadil Bedîrhanoglu, Serra 1993’î de Fakulteyê Îşletmeyî yê Zanîngehê Anadoluyî qedêna û eynî serre, Zanîngehê Harranî de Fakulteyê Îlahîyatî de Beşê Îlmê Tefsîrî de bi yewinî dest pê lîsanso berz kerd. Serra 1995’î de teza xo bi babeta “Kur’an de Fîkîrê Irqî” kerd. Eynî serre dest pê karê doktorayî kerd. Serra 2000’î de bi teza “Kur’an de Fîtne” ra doktoraya xo qedêna û unwanê doktorê îlmî girewt. Mîyanê serranê 1996-2004’î de Fakulteyê Îlahîyatî yê Zanîngehê Harranî de wezîfeya mamosteyê pîsporî de xebitîya û serrê 2004’î de teqawît bî.
Fadil Bedîrhanoglu Qurano Pîroz, goreyê qural û qaîdeyê tefsîrê îslamî açarna, kurdkî. Ma zî sey Ajansa Welat ci reyde roportajêk viraşt. Fadil Bedîrhanoglu zî persanê ma rê bi zerrî ra verpers da.
-Birêz Fadil Bedîrhanoglu babetê îlmê îslamî û tefsîrî de perwerdeyê to çî yo?
Serra 1965î de mi destpê wendişê perwerdeyî yê medreseyî kerd. mufredatê medreseyî mi qedand. Mi wendişê zanîngehî ra pey, babeta tefsîrî de lîsanso berz kerd. Lîsanso berz de teza mi zî ser ‘Kuran’da ırk kavramı’, ‘Quran de têgeha nijadî’ bî. Mi serra 2000 de doktora kerd û taza mi ya doktora zî ‘Kuran’da fitne’, ‘Quran de fîtne’ bî. Perwerdeyê mi yê ziwanê erebî û îslamî demêko derg domya. Mi xususî, giranîya xo da ser Quranî, çimkî mesajê bingehî yê dînî, Quran bi. Coka mi zanyarîya xo ser Quranî aver berd. Dima mi ziwanê erebî musa û manayê Quranî fam kerd, ez zaf xemgîn bîya. Şarê ma yê kurdî, hezar serran a dîndar ê, Quranî wanenî labelê nêzanenê çi wanenî. Coka maneyê ci zî raşt nêmusenî, coka mi zî giranîya xo da ser Quranî. Mi waşt ez Quranî de biba pisporêk ke şarê xo rê biba bifeyde.
-Demo ke ti Qurano pîroz açarna, kam çimeyanê ra ti hawil girewt?
Demê açarnayîşê Quranî de, çimeyanê ziwanzanî yê tefsîrî, şîrovekarê tefsîrî mi înan ra hawil (sûd) girewt. Tefsîrê klasîkî yê îslamî, tefsîrê hemdemî ra mi îstîfade kerd. Sey finak tefsîrê klasîk (Kurtubî, Îbn-î Kesîr, Tabarî) nê tefsîrê klasîkî yê tewr biqiymetî yê. Hewna sey (Mevdudî, Nesefî, Îbn-î Cevzî, Ebu Heyl û Endulusî) mi înan gelek îstîfade kerd. Seba ke maneyê Quranî yê tewr raştî, merdim bido îfadekerdene, lazim o est o ke merdim gelek tefsir şîrove bikero. Tefsîran biwano û cigêrayîş bikero ke maneyo tewr raşt bivejo meydanî.
-Açarnayîşê Quranê Pîrozî şarê kurdî rê goreyê to feydeyêk senî biresno?
Ma raştîn bivajê, destê ma de kitabêko pîroz est o. Çîkê bingehê dînî yo, vahîyî zî çimeyê dînî yê. Destê ma de zî çimeyê vahîyî Quranî yo. Çi heyf ke şarê ma nêzaneno, coka mi zî waşt na babete de xebat bikero. Şarê ma, mesajê îlahî raşt bi raşt ziwanê xo bander bibî hem zî biwanê û bizanê çi wanenê. Şarê ma ziwanê xo zî aver bibê, çîke şarê ameyo parçekerdene û yewbînan ra cîya bîyê. Şarê ma binê zilmkaran de cuye keno, coka nêeşkenê cuyeya xo bi ziwanê pê bîyarê. No kitabo pîroz o, lazim o destê her kesî de bibo. Eke destê her kesî de bibo û her kesî biwano, hetê mesajê îlahî de çi yeno vatene û çi ferman dano hem zî ziwanê xo do aver bibê. Mi nê her di feydeyê gird dîyê û mi proje da dest pêkerdene.
-Demo ameyox de projeyê to yê açarnayîşê metnê dînî çî yê?
Ma bi raştî bivajê, miletêk ser linganê xo bivindero. Lazim o, kultur û hunerê xo aver bibê û bi ziwanê xo linganê xo ser bivindero. Coka ma heme qada cuyaya xo de ziwanê xo reyde cuye bikerê. encax bi no rayîrî ma eşkenê linganê xo ser bivinderî. No ser zî ganî kitabî, kurdkî bêrê nuştişî, kurdkî zî nêameyî nuştişî wa kurdkî ra bêrê açarnayîşî. Zerrîya mi de est a, teza xo ya doktora û masterî zî ez biaçarna kurdkî. Kurdkî pêşkêşê şarê xo bikera, tewr projeyo mi yo gird, Qurano pîroz bi. Hamdî Homa, ma nê projeyê xo ca ard. Ma veng danê şarê xo; ziwan nasname û estbîyayîş o. Ziwanê miletêk nêbo û o milet zî nêbeno.
-Çi heyf ke hetanî nika eserê alîmê kurdan ameyê texrîbkerdene, hetta zaf hûmarî metê dînî û tarîxî de nameyê şarê kurdî ya bedilnayê ya zî ameyê vetişî. Cayê nameyê şarê kurdî, nameyê şarê tirkî ameyê şuxulnayîş, na babete de fikrê to çî yo?
Ma raştî bivajê, no problem zaf giring o. Senî cuye de ser şarê kurdî îxanetêko gird est o, hetê ziwan û kulturî de hetê komelî de zî dorpêçêk ser kurdan est o. Hetê açarnayîşî de zî eynî dorpêç dewam keno. Çi heyf ke bêexlaqî verdewam kenê. Seba ke çinbîyayîşê şarê kurdî mîsoger bikerê, hetê açarnayîşî de zî bêexlaqîyêkê zaf gird ameyê kerdene. Sey finak kitabanê Bedîuzzaman (Seîd-î Kurdî) demê behsê tarîxî îslamîyetî de cayê ke behsê kurdan ameyê kerdene de bedilnayîş ameyê kerdene.
Bêexlaqîyêko zaf bi gird o, merdim heyret maneno senî bêexleqîyêko wina gird senî kenê. Coka êdî açarnîyoxan ra bawerî nêmendo. Heme ziwanan de yewbînan îfadekerdene de kêmaney virazîyenê, ziwanê kurdkî û erebkî tewr weş yewbînan îfade kenê, nê di ziwanî yê. Na xebata ma, xebatanê bîn ra hîna raştin a, çîke vatişê Homayî yê. No ser zî ma zaf bextewar ê, wa miletê ma rehet bibo. Wa bawerîya xo, alîmanê xo ra bîyarê. Ma tecrubeyê girdî ra resayê û ameyê nê rojan. Ma Qurano pîroz tercume kerd. Ma yew bi yew ayetan ser de vindert û îfadeyêkê tewr raşt, ma bidê îfadekerdene ke miletê ma biwanê, fam bikerê ke çi vajîyeno. Coka ma wazenê wa şarê ma baldar bibê, bi wendişê nê kitabî hem ziwanê xo aver bibê hem zî mesajê Homayê xo bi ziwanê xo bimusî.
