Avûkata Dewaya Kobanê Cemîle Turhalli seba dawa Kobanê va ke nûmuneyê komelê demokratîkî 2014î de xo mojna çimkî heme dorme ra kesî, her sinife ra merdimî seba Rojawan yanî seba Kobanê warişt pay. Na dewa, vernî ra hetanî nika, dewayêka sîyasî ya. Cemîle Turhalli va ke nûmuneyê komelê demokratîkî 2014î de xo mojna çimkî heme dorme ra kesî, her sinife ra merdimî seba Rojawan yanî seba Kobanê warişt pay û wina va: “Serewedartişêko numune xo mojna. Çike garantîya heme şaran uca de bi, Komelo Demokratîk garantîya şaran bi. Înşakerdişê Komelê Demokratîkî bi tesîrê Birêz Abdullah Ocalanî ca girewt. Eke şar nêwariştêne pay, do Kobanê de jenosîdêko gird bivirazîyêne. No sebeb ra Komelo Demokratîk zaf muhîm o.”
Dewaya Kobanê, dewayêka ke semedê hêrişê DAIŞ’î yê vera Kobanê yê 6-8ê Citmenga 2014î ra dima Tirkîya de xeylêk şaristanan de protestoyî ameybî kerdene û nê çalakîyan de qewimîyayîşê şîdetî sey hincete ameybî mojnayene û na dewa de hemserekê verênî yê HDP’î, endamê Heyetê Rayberdişî yê Merkezî (MYK) û xeylêk sîyasetmedarî yenê muhakemekerdene. Hetê huqûqî yê dewa zaf munaqeşeyin a. Sûcdarîyê esasî, hukmê giranbîyayeyî yê Qanûnê Cezaya Tirkî (TCK) ra yê. Sûcdarîyê serekî yê ke muwekîlan rê ameyê kerdene nê yê: Xeripnayîşê Yewîya Dewlete û Paşîya Welatî (TCK Made 302): Na, dewa de sûcdarîya tewr girane ya û cezaya muebbed a girankerde yena waştene. Goreyê îdîanameyî, yeno îdîakerdene ke mehkûman bi vengdayîş û eşkerayîyanê xo yewîya û paşîya welatî eştê tehluke.
Yeno îdîakerdene ke mehkûmî mesulê qewimîyayîşanê şîdetî yê ke wextê protestoyan de bîyê û 52 kesî tede merdê û înan teşwîqê nê mergan kerdo. Bingeyê huqûqî yê sûcdarîyan, esasen yew tweetê ke MYK’î yê HDP’î serra 2014î Citmenge de eşto û eşkerayîyanê bînan ser o yeno ronayene. Meqamê îdîa vano ke nê vengdayîşan fîtîlê qewimîyayîşanê şîdetî visto û mehkûman nê netîceyî verî ra texmîn kerdê û bi “qestê muhtemelî” hereket kerdo. La hetê pawitişî vano ke nê vengdayîşî çarçeweya heqa protestoyê demokratîkî de yê û mîyanê înan û qewimîyayîşanê şîdetî de pêrabestêkê rasterastî nêno ronayene.
Na babete ser o Hemvefeka Komîsyonê Ziwan, Kultur û Hunerî û Endama MYK’î ya DEM Partîye û Avûkata Dewaya Kobanê Cemîle Turhalli persanê ajansê ma rê cewab da.
-Hetê huqûqî yê dewaya Kobanê çi yê û sûcdarîyê ke muwekîlanê şima rê ameyê kerdene, kamcîn bingeyanê huqûqîyan ra girêdayî yê?
Na dewa, vernî ra hetanî nika, dewayêka sîyasî ya. Na dewa de huquq teferruat o, na dewa de heme sîyasetmedar ê ameyî muhakemekerdiş. Selahattîn Demîrtaş û Fîgen Yuksekdag hemserekê partîya HDP’î û ê bîn zî ya wekîl ya zî sîyasetmedar bîyê. Na dewa 2014’î de dest pêkerd, o dem xora DAIŞ hêriş Kobanê kerdbi û ma zî zanenî ke DAIŞ bi xo hêrişê Kobanê nêkerd. Verê cu DAIŞ hêrişê Şengalî kerd. Uca de zî qirkerdişêko gird ard êzidîyan ser. Gede û cinîyan dest rona ser û çi heyfo ke cinîyan kerd carîye û kole. Camerd kiştî û cinî zî kerd kole û no qewetê xo zî dewletê Rojhelatê Mîyanênî ra girewt. Mîyanê nê dewletan Katar, Tirkîya est ê, lojîstîk înan ra girewtêne. Bi nê hetkarîye hêrişê Kobanê kerd, vera nê hêrişan pêroyîya Dinya de kurd wariştî pay û bertekê xo nîşan da. Kurdî vatê ke ma vatî; nê jenosîdî ma qebûl nêkenê û veng dayî dewletan. Her ca de çalakî virazîyayî, Tirkîya de zî bi hezaran kesî vejîyayî teberî. 6 û 7ê Citmenge ra pey çalakîyê aştî dest pêkerdî, hetanî Serekkomar Erdoganî va ‘Kobanê kewt û kewena.’ Bi destê hêzê paramîlîterî Tirkîya de qirkerdişêkî gird virazîya. Şar zî warişt pay xora na mesele îqtîdar visna. Meseleya Kobanê her kes xo nêzdî Hereketa Azadîye dîy, çike sûcê dewleta Tirke eşkera bî, Kobanê ra dima meşrûyetê kurdan Dinya de virazîya. Hetê Tirkîya zî bêmeşrûyetî virazîya, AKP serrêk ra pey îqtîdar ra kewt. Hem hesabê îqtîdarî hem zî dewlete zî est o, îqtîdar waştinî bi serra xo îqtîdar bibo la kurdan destê ci ra îqtîdar girewt. Kurdî zî xo rêxistin kerd û hereketa înan gird bî. Dewlete zî waşt vera rêxistina kurdan biga, sîyasetmedarê kurdan tefqîf kerd. Na dewa heyfgirewtişê Kobanê û meşrûyeta kurdan bî, zafêr endamê ma nê çalakîyan de cuya xo da.
-Prosesê dewa de stratejîya şima ya pawitişî çi bîye û astengîyê huqûqî yê tewr pîlî yê ke şima pêvînayî, kamcîn bîyî?
Na dewa seba ke întîqam bî, her tim şahîdê newe vetêne werte la nê şahîdî zî nimite bîyê. vatêne 2700 maxdûrî na dewa de est ê û ma îfadeyê înan do bigê. Armancê înan na dewa dergkerdiş bi, AÎHM qerar da û ma dewa sîyasî ya. Çi heyf ke nêveradenê, ma muwekkelê xo bivînî û sey şantaj huquq bikar anenî. Muwekkelê ma xo rê bawer ê, vatî şima nêeşkenî şima ma muhakeme bikerî. Sîyasetmedarê ma nêveradayî ke na dewa rojevin biba û na dewa pûç kerdî. Esasê stratejîya pawitişî na tez bîye ke dewa, dewayêka sîyasî ya û armanc no yo ke HDP sehneya sîyasetî ra bêro wedartene. Na çarçewe de argumanê serekî yê pawitişî nê bîyî: Îdîaya Komploya Sîyasî: Ame vatene ke dosyaya dewa, serran ra dima ke qewimîyayîşî bîyê, wexto ke konjonkturê sîyasî vurîyayo, ameya amadekerdene û yew “kumpas” a. Bivêşî îfadeyanê “şahidê nimitkî” yê ke bawerîya xo çinê ya û ziddîyetanê înan ser o ame vindertene. Ame vatene ke mîyanê vengdayîşanê HDP û qewimîyayîşanê şîdetî yê ke ameyê meydan de têkilîyêka rasteraste ya sebeb-netîce çinê ya. Ame îfadekerdene ke zafê qewimîyayîşanê şîdetî bi provokasyonan vejîyayê û failê înan nêameyê muhakemekerdene.
-Xusûsîyetê delîlanê ke dewa de ameyê pêşkêşkerdene û ercandinê nê delîlan hetê huqûqî ra, şima eşkenê derheqê nê de çi vajê?
Verê na muhakemekerdene, ma musayî ke emnîyet mîyanê xo de kombîyayîşêk viraşto û no kombîyayîş de zî vatî ke ma na partî biqefelnî, na zî senî bikerî; ma heqê nê girewteyan de doza muebbedî (madeya 302.) biakerî ke înan bi rehetî înan tefqîf bikerî. Îqtîdar çike waştêne îqtîdarê xo tepa bigêro. Waştêne delîl û şahîdan bivinî, merheleya cipersayîşî de delîlê ke do lehte bê, nêameyê arêkerdene, telebê înan ameyê redkerdene û heqa muhakemekerdişê adîlî ameya îhlalkerdene. Ma mahkeme de yew note ferq kerd ke na note de vana ke ma heqê Demîrtaş û sîyasetmedaran dewayêka biakerî ke ma Mahkemeya Berzî de na partî biqefelnî. Armanc girewtişê HDPî bi û delîlê ke ê eşkera kerdo sûcê dewlete mojna.
-Na dewa, sîstemê huqûqî yê Tirkîya û xoserîya îfadeyî ser o senî tesîr kerdo?
Tirkîye de her tim sîyasetê kurdan rê krîmînal ameyo ewnîyayîş bi çimê înan, her tim bi çimê asayîşî ewnîyayo. Her tim dewlete heq û hemwatijê kurdan înkar kerdo. Tarîx û kulturê kurdan înkar kerdo. Na dewa de zî kerda krîmînal, îfadeyê kurdan zî nêameyo qebûlkerdiş. Eke kurdî seba kultur û tarîxê xo bipawî, yew siyaset bikerî bi çimê krîmînal ewnîyayî. Her tim kerdî sebebê sûcî, meseleya kurdî seba tirkan turnusol a. Îqtîdar her tim na mesele ezmûndî mendî, serrê 50î ra pey têkoşîn û aktîvîstê kurdan bîyo şîîr. Muebbedê giranî ra ameyê muhakemekerdene, nika zî yew twîtêk ser, seba şima qey Kobanê vejîyayî. Vanî; şîdetêk vejîyayo werte la eşkerayo ke kurdan esker, polîs û heqê paramîlîter hêriş kerdo. Madeya qanûnî sey pê ya, qet nêbedilnayo. Vatişê kurdan her tim qedexe yo, no ser heqê şima rêxistinî û bawerî û çikêk çin o. No zî mojnena ke kurdan sey çimê merdim nêewnîyenî.
-Normê huqûqê mîyannetewî û standardê heqanê merdiman hetê ercandinê dewa ra şima senî vînenê? Muracatê meqamanê mîyannetewîyan sey Mehkemeya Heqanê Merdiman a Ewropa (AÎHM) beno?
Dewa, hetê normanê huqûqê mîyannetewî û standardanê heqanê merdiman ra zî zaf yena rexnekerdene. Bi taybetî Mehkemeya Heqanê Merdiman a Ewropa (AİHM), derheqê na dewa de qeraranê muhîman dayê. Daireyo Pîl ê AÎHM’î, hukm kerdo ke tepiştebîyayîşê Selahattîn Demîrtaşî yo ke yew mehkûmê na dewa yo, bi armancanê sîyasîyan o, xeylêk madeyê AÎHS’î (heqa xoserî û ewlekarîye, heqa xoserîya îfadeyî, heqa weçînayîşê azadî û qedexeya xirabşuxulnayîşê heqan) ameyê îhlalkerdene û waşt ke derhal bêro veradayene. No qerar, meşrûîyetê dewaya Kobanê rê hetê mîyannetewî ra derbêka cîddî da. Tirkîya ke no qerar nêard ca, Konseya Ewropa de mîyanê înan de bîye sebebê krîzêk. Na çarçewe de, heqa pêro mehkûmanê ke na dewa de yenê muhakemekerdene esta ke ferdî muracatê AİHMî bikerê. Qerarê Demîrtaşî yo ke AİHMî verê cû dayo, semedê muracatanê ke do awanî de bêrê kerdene, yew emsalêko muhîm o. Dergîya muhakemekerdişî, tepiştebîyayîşê ke wextê maqulî vîyarnayê, xusûsîyetê delîlan û îdîayê muhakemekerdişê bi rayberîya sîyasî, do bibê argumanê bingeyênî yê ke verê AİHMî de bêrê ardene ziwan ser. Gumanêko qewetîn o ke netîceya nê muracatan de vera Tirkîya de qerarê neweyî yê îhlalî bêrê dayene.
Hîrê ray mahkeme qerar daya la êdî pawitişê Tirkîya nêmendeya, qeraro peynî zî bido mehkame, na dewlete huquq esas nêgêna. No qerar sîyasî hema zî dewam keno, ma sey avûkatî îtîraz kerd, avûkatî zî bîn zî îtîraz kerd. Îqtîdar nêwazeno sîyasetmedarê kurdan wayûbirayîya kurdan aver nêşero. Îqtîdar sîyasetmedarê kurdan rê sey çimê rehînî ewnîyeno. Çimkî raşt a kurdan muxalefê tesîrî û aktif kenî. Dewlete kurdan rey aştîyêka raştîn nêkera. Ganî aştî huquq ra destpê bikero. Na dewa ra dewlete ra feyde çin o û feyde çinî bo zî. No îtîraz tena bi mahkeme nêbeno, ganî şar tedayê îqtîdar bikero ke îqtîdar game bierzo. Seba îqtîdar demokrasî sey zîncîr o, no ser nêwazeno konforîya xora fek verado. Encax bi rêxistinîya ma do dewlete ser o tedayêk virazîyayo. Çar parçeyê Kurdistanî de rêxistinî muhîm a, kurdî xo bawer bê, çike kurdî heme şaran rê azadî wazenî. Modelê Kurdan seba dinya û Rojhelatê Mîyanênî firsendêk o. No model şaran rê temînatêk o.
Numuneye komelê demokratîkî 2014î de xo mojna çike heme dorme ra kesî, her sinife ra merdimî seba Rojawan yanî seba Kobanê warişt pay, serewedartişêko numune xo mojna. Çike garantîya heme şaran uca de bi, Komelo Demokratîk garantîya şaran bi. Înşakerdişê Komelê Demokratîkî bi tesîrê Birêz Abdullah Ocalanî ca girewt. Eke şar nêwariştêne pay, do Kobanê de jenosîdêko gird bîyamêne viraştene. No seba Komelo Demokratîk zaf muhîm o.
