Cinîyan derheqê problemê tiryakî de ke polîtîkayê şerê taybetî reyde roje bi roje zêde beno, dîyar kerd ke no problem, problemê sîstemî yo û vat: “Xora dewlete wazena tutê ma bikewê nê rayîrî.”
Problemê tiryakî, problemêko global o. Goreyê serra 2021, her 17 kesî ke mabêne 15-64 serran de yê înan ra 1 made şuxilneno. Pêwa ke na hûmare serra 2011î de 240 mîlyon bîye, serra 2021î de resaye 296 mîlyonî ke se ra 5,8ê nifûsê dinya mabêne 15-64 serre de made şuxilnenê. Beşêkê nê zêdebîyayîşî se ra 23î ra bi zêdebîyayîşê nifûsê nê rê girêdaye yo. Mergê derheqê şuxilnayîşê madeyî de serra 2019î de bi qasê 500,000 ame texmînkerdiş ke goreyê serra 2009î se ra 17,5 zêde bî.
Kurdîstan û Tirkîya de zî her ke şono şuxilnayîşê madeyî reseno emrê qijî. Semedê astengkerdişê nê Amed de Platformê Têkoşînê Hemverê Tiryakî awan bî. 26ê nîsane de Amed de badê rayîrşîyayîşê bi beşdarîya xeylê kesan, bi sloganê “Şiyar be” awankerdişê Platformê Têkoşînê hemverê Tiryakî ame îlankerdiş. Platformî eşkerayîya xo de dîyar kerd ke semedê çareserîya problemê tiryakî yê pêro wareyanê şaristanî, badê awanbîyayîşê nê do hîna zêde xebatanê xo bidomnê.
‘Xora dewlete wazena gedeyê ma bikewê nê rayîrî’
Beşdara rayîrşîyayîşî Nazli Çokdalan dîyar kerd ke yê ke gedeyan bijehr kenê dewlete reyde hemkarî kenê û va: “Ganî ma vernîya gedeyanê xo padê ke teslîmê madeyan nêbê. Yê ke dest bi nê rayîrî kerdo, ganî ma înan bixelesnê. Dewlete semedê ma çîyêk nêkena. Dewlete xora wazena gedeyê ma bikewê nê rayîrî. Dewlete nêwazena ke gedeyê ma haya înan kultur û nasnameyê înan ra bibê. Çi destê ma ra bêro ma do bikerê û nêverdê ke gedeyê ma bikewê na rewşe. Ma do têkoşînê xo bidomnê.”
‘Çîyo ke hetê sîstemî ra ameyo kerdiş’
Meryem Turan dîyar kerd sîstem wazeno gedeyî keye û erjanê xo ra dûr bikewê û va: “Semedê meselaya madeyî Sûmerpark ra heta Keçî Burcû rayîrşîyayîş ame kerdiş. Tîya de her kes zano ke her cayî Amed de fuhûş û made est o. Sîstem bi xo nê çîyî aver berdo. Ewro sîstem wazeno gedeyan zî keye û erjanê înan ra dûrî bifîno. Bêrê fek tiryakîye ra vera bidê û hemverê nê de vejîyê, kuçe bi kuçe, taxe bi taxe bigêrê û partîya xo reyde têkoşîn bikerê ke gedeyê ma nêkewê destê maderotoxan. Parkê nêzdîyê keyeyê ma de made yeno antiş. Wexto ke ez verê înan ra derbaz bena, xeylê xemgîn bena û înan hişyar zî kena.”
‘Polîsî va, “Goş mede, wa bişuxilnê”
Guler Sevîk zî dîyar kerd ke no problem her cayê Amedî de vila bîyo û va: “Verê berê ma de, taxa ma de û her cayê Amedî de made yeno rotiş. Semedê madeantoxan ma nêeşkenê şêrê cayêk, semedo ke wexto ke made ancenê, hişê xo ser de nîyê. Keyeyê xo ra çîyêk gênê benê roşenê ke xo rê pê made bigîrê. Wexto ke ma rayîrşîyayîş organîze kerd, gedaya 15 serra polîsî persa û va, şima çira nêyenê baglar û polîsî zî va, ‘goş mede wa yê baglarî biancê’.”
