Eke ma tarîx de rêça elewîtîye taqîp kerde, na rêçe ma benê resnenê Mazdekî, Manî û Zerdeştî. Û reyna têsîr û fikrê sey Hallac-I Mansur û kesanê bînan ê biqiymetinan zî na bawerîye de zaf est ê.
Ma do nê nuşteyî de derheqê bawerî û rîtuelanê elewîtîye de malûmatann bidê û peynîya nê nuşteyî de tayê rîtuelanê elewîtîye û îslamî bidê têver ke ferqê mîyanê nê di bawerîyan/dînan hîna akerde bêro vînayene.
Bawerîye
Elewîtîye kultur û bawerîya zaf kehen a. Ma eşkenê vajê ke îslamî ra ver zî na bawerîye bîye labelê beno ke sey ewroyî nêbîye. Çunke Rojheto Mîyanên de zaf bawerî û kulturî bîyê û hîna zî zaf ci est ê û ciwîyenê. Nê dîn û kulturan zaf hetan ra tesîrî yewbînî kerdo û yewbîn ra zaf çîyî girewtê û dayê. Eke ma tarîx de rêça elewîtîye taqîp kerde, na rêçe ma benê resnenê Mazdekî, Manî û Zerdeştî. Û reyna têsîr û fikrê sey Hallac-I Mansur û kesanê bînan ê biqiymetinan zî na bawerîye de zaf est ê. Ewro zî ma zaf asan tesîrê nê kesan û fikranê înan zereyê kultur, dîn û rîtuelanê elewîyanê kurdan de bivînê.
Ma do nê nuşteyî de derheqê elewîyanê kurdan de malûmatan/zanayîşan bidê. Helbet elewî teyna kurd nîyê. Elewîyê kurdî, tirkî, erebî (nusraynî), ûsn. zî est ê. Tayê hetan ra nêzdîyê yewbînî yê û tayê hetan ra zî yewbînî ra zaf durî yê. Ewro tayê nuştox û kesê ke elewîtîye ser o xebitîyenê elewîtîye teyna sey mezhebê îslamî vînenê. Eslê ci sebebê nê nîyadayîşî zaf ê; polîtîkî, dînî ûsn.
Pîr, murşîd, rayber
Elewîyan de merdimê dînî binê hîrê gruban de yeno komkerdene. Nê cêr ra ver bi corî rayber, pîr, û murşîd ê.
Rayber, lehçeya kurdkî ya kirmanckî/zazakî de rayber yan zî rayver, kurmancî de zî reber, hem manaya çekuye hem zî rolêko girewto yeno manaya keso ke “rayîr rameno/beno” û “rayîr mojneno” yo. Pîr, keso ke yew derece rayberî ra cor ra yo ra yeno vatene. Kirmanckî de manaya çekuya “Pîr”î yena manaya keso kal/kokim. Kirmanckî de herînde çekuya pîrî de “baba/bava” zî yena xebitnayene. Mavajê sey, Baba Nesîmî, Baba Alî, Baba Dewrêş îsn. Mabênê kurdanê Elewîyan de çekuya pîrî hîna zêde yena xebitnayene.
Murşîd, çekuya murşîdî zî erebkî ra yena û cayê xo murşîdî rayber û pîrî ra gamêk hîna berz o. Goreyê şarî eşîrê Seydan, Axûçan, Kurêşan, Bamasûran, Seydan, Cemalan wayîrê unwanê murşîdî yê.
Ana, kurdan elewîyan de, -bitaybetî Dêrsim de- cinîyê merdimanê dînî yê ke rayîr ramenê zî sey mêrdeyanê xo bimbarek yenê qebulkerdene û hûrmet vînenê. Keyeyê cinîyanê pîr, murşîd û rayberan wayîrê nê sifatan (bimbarekîye) nêbê zî beno. Yanî eke pîr, murşîd û rayberî mîyanê şarî ra kêneyanê talîbanê xo reyde ke bizewejîyê, nê kesî (cinî) benê wayîrê nê xususîyetê pîrozî. O ê êdnî sey “Ana” yenê qebulkerdene.
Şarî ra kesê ke wayîrê nê sifan nîyê zî talîb yan zî talîv yenê namekerdene.
Ocaxî
Wexto ke ma tarîx de kewtîme dima rêça ocaxanê “dede”yanê ke sazgehê bingeyin ê elewîtîye û elewî ci ra girêdayîyê, cayo ke ma resenê ci Mezopotamya ya. Kurdanê elewîyan de ocaxî cayêko girîng gênê. Her elewî miheqeq girêdayîyê yew ocaxe yo. Ocaxî zî goreyê yew hîyerarşî benê rêzî. Na rewşe de zî bimbarekîye mûhîm a. Bawerîya kurdanê elewîyan de, seba girêdayîşê ocaxan ziwan ney, bawerîye û îman verde yo.
Goreyê şarê elewî nê aşîrî wayîr unwanê murşîdî yê: Seydan, Axûçan, Bamasûran, Kurêşan, Seydan û Cemalan. Reyna goreyê kokimanê Dêrsimî di ocaxê bingeyinî est ê û nê ocaxî: Ocaxê Bamasûran û Kurêşan ê û reyna Dewrêş Gewr dewrêşê Kurêşî yo û Dewrêş Cemal zî dewrêşê Bamasûrî yo. Yanî nînan destûr înan ra girewto û nê zî dereceya dîyine ra ocaxzade yê.
Çime: ANF
