• Xeberê Tewr Peyênî
Gelo şima wazenê kirmanckî vînî bibo?

Gelo şima wazenê kirmanckî vînî bibo?

9 ADAR 2025 - 10:00
Kombîyayîşanê ‘Aştî û Komelê Demokratîkî’ domyenê

Kombîyayîşanê ‘Aştî û Komelê Demokratîkî’ domyenê

4 TÎRMEH 2025 - 12:11
‘Wa bi lezûbez komîsyon bêro awankerdiş’

‘Wa bi lezûbez komîsyon bêro awankerdiş’

4 TÎRMEH 2025 - 12:07
Ekosîstemê Elkê xera kenî

Ekosîstemê Elkê xera kenî

4 TÎRMEH 2025 - 11:49
Amed de xirba heywanan ameye dezenfektekerdene

Amed de xirba heywanan ameye dezenfektekerdene

4 TÎRMEH 2025 - 11:34
Zeynep Durgute: Seba ke raştîyî vatî ma yenê tehdîtkerdene

Zeynep Durgute: Seba ke raştîyî vatî ma yenê tehdîtkerdene

4 TÎRMEH 2025 - 10:49
Almanya sîyasetmedarê kurdî teslîmê Tirkîya kena

Almanya sîyasetmedarê kurdî teslîmê Tirkîya kena

4 TÎRMEH 2025 - 09:52
Meclîsê Tîyatroyî yê Kurdîstanî: Tîyatro hêzêko ganî yo

Meclîsê Tîyatroyî yê Kurdîstanî: Tîyatro hêzêko ganî yo

3 TÎRMEH 2025 - 19:00
Rojnameger Aksu veradîya

Rojnameger Aksu veradîya

3 TÎRMEH 2025 - 16:18
DEM Partî: Amadekarîya çekronayîşî yena kerdiş

DEM Partî: Amadekarîya çekronayîşî yena kerdiş

3 TÎRMEH 2025 - 16:12
Koyê Cûdî de şewat vejîya

Koyê Cûdî de şewat vejîya

3 TÎRMEH 2025 - 14:55
Şaredarîya Şaristanê Girdî ya Amedî rayîrê agêrayîşê dewan akena

Şaredarîya Şaristanê Girdî ya Amedî rayîrê agêrayîşê dewan akena

3 TÎRMEH 2025 - 13:59
Pentagon: Ma programê Îranî erey vist

Pentagon: Ma programê Îranî erey vist

3 TÎRMEH 2025 - 13:42
DFG: Polîtîkaya bêcezaverdayîşî dewam kena

DFG: Polîtîkaya bêcezaverdayîşî dewam kena

3 TÎRMEH 2025 - 13:30
Hêrişanê DAÎŞ’î ra pey Sûrîye de daneyê kiştişî vêşî benê

Hêrişanê DAÎŞ’î ra pey Sûrîye de daneyê kiştişî vêşî benê

3 TÎRMEH 2025 - 13:19
MYK’yê DEM Partî kom bi

MYK’yê DEM Partî kom bi

3 TÎRMEH 2025 - 12:12
  • |
  • Kurmancî
  • Kirmanckî
  • |
  • Derbarê Me De
  • |
  • Heme Xeberî
awelatnavend@gmail.com
Ajansa Welat
04 TÎRMEH 2025
No Result
View All Result
  • ROJEVE
  • CINÎ
  • EKONOMÎ
  • POLÎTÎKA
  • EKOLOJÎ
  • CIVAK
  • WEŞÎYE
  • CÎHAN
  • FORUM
  • HUQÛQ
  • KULTUR
  • RESIM
  • ROJEVE
  • CINÎ
  • EKONOMÎ
  • POLÎTÎKA
  • EKOLOJÎ
  • CIVAK
  • WEŞÎYE
  • CÎHAN
  • FORUM
  • HUQÛQ
  • KULTUR
  • RESIM
No Result
View All Result
Ajansa Welat
No Result
View All Result

Gelo şima wazenê kirmanckî vînî bibo?

Lêl AMED / AW

9 ADAR 2025 - 10:00
Kategorî: KIRMANCKÎ - FORUM, KIRMANCKÎ - KULTUR, KIRMANCKÎ - MANŞET
A A
Goreyê xebatê UNESCO’yî Dinya de 2800 hezar ziwanê ya vînî bîyî ya zî binê telûkeyê vînîbîyayîşî de yê. Tirkîya de çi heyfo 18 ziwanê vînî bîyê. Esil meseleya kirmanckî ya, eke kirmanckî ser o xebatê xorîn û hera nîrî kerdene, çi heyfo ke ziwano şîrîn kirmanckî do biqedîyo.

Neteweyê Yewbîyayîye ra girêda Rêxistinê Kultur, Zanistî û Perwerdeyî (UNESCO) raporêk aşkera kerd û goreyê nê raporî; 7 hezar ziwanî Dinya de yenê qisekerdiş labelê seyî ra 40î nê ziwanan çinbîyayiş û asîmîlasyonî reyde rî bi rî de yê.

Tirkîya de 18 ziwanî çi heyfo ke ya helîyayî û ya zî vînî bîyê. Lehçeyê ziwanê kurdkî zî polîtîkayê asîmîlasyon û qedexekerdişî ser o hîna binê telûke de yê. Sazgeh û dezgeyê ziwanê zî seba hîşmendî, balantişê telûkeyê asîmîlasyonê yê ziwanê kurdkî ser o xebat kenê la qiym nêkeno. Esil meseleya kirmanckî ya, eke kirmanckî ser o xebatê xorîn û hera nîrî kerdene, çi heyfo ke ziwano şîrîn kirmanckî do biqedîyo. Ganî bi ziwanê dayîke perwerde bêro dayene, çimkî encax bi no rayîrî merdim kokê xo ser şîn beno. Kirmanckî bi dîyalektîya xo zaf zengîn a, tena ziwanê zozan û koye nîya. No ser kirmanckî xususî warê perwerdeyî û sîyasetî de bêro şuxulnayîş. Eke şima nêwazenê kirmanckî vînî bibo, qise bikerê, biwanî, binusê.

Dinya de rîyê dînamîkê problemî yê ziwanî, kulturî, komelî ser zaf ziwanê vînî bîyê. Dinya de ziwanê ke vînî bîyê çend finakê ci wina yê;  

 

### 1. *Eyak (Amerîkaya Bakûr)*

– *Herême:* Alaska, ABD.

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* 2008.

– *Tewro peynî keso ke qise kerd:* Marie Smith Jones.

– *Note:* Şarê Eyakî ke postê înan sîya yo, ziwanê înan rîyê polîtîkayê asîmîlasyon û kulturî ser o vînî bîyo.

 

### 2. *Ubykh (Kafkasya)*

– *Herême:* Tirkîya (Şarê Çerkeze ke Kafkasya ra ameyê)

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* 1992

– *Tewro peynî kesî ke qise kerd:* Tevfîk Esenç.

– *Note: * No ziwan de 80î ra zafêr harfê bêveng est o, peynîya surgunê şarê çerkeze no ziwan vînî bîyo.

 

### 3. *Ziwanê tasmanya (Avustralya)*

– *Herême:* Girawa Tasmanya.

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* Peynîya seserra 19.

– *Tewro peynî keso ke qise kerd:* Fanny Cochrane Smîth (Qeydê peynî 1995)

– *Note:* Bi polîtîkayê qirkerdişî û kolonîzasyonê îngîlîzî no ziwan vînî bî.

 

### 4. *Dalmaçya (Ewropa)*

– *Herême:* Hirvatistan, (Qeraxê Dalmaçya)

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* 1898

– *Tewro peynî keso ke qise kerd:* Tuone Udaîna

– *Note: Ziwanê romanan ra yew bî û bi tesîrê venedîk û hirvatî vînî bî.

 

### 5. *Beothuk (Amerîkaya Bakûr)*

– *Herême:* Newfoundland, Kanada.

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* 1829

– *Tewro peynî keso ke qise kerd:* Shanawdîthît.

– *Note:* No ziwan bi hêrişê mêtingerê Ewropa û nêweşîyan ser o vînî bî, şaro ke no ziwanî qise keno, o zî vînî bîyo.

 

### 6. *Kiptîkî (Afrîka)*

– *Herême:* Misir

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* Seserra 17î. (Ziwano rojane)

– *Note:* No ziwan Dêrê Ortodoksî yê kiptijan de yeno şuxulnayîş.

 

### 7. *Sumerkî (Rojhîlato Mîyanên)*

– *Herême:* Mezopotamya (Roja ma de Iraq)

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* V.Î. 2000

– *Note:* Tarîxê nuşteyî de tewro kehen ziwan o, hetê akadkî ra ame vînîkerdiş.

 

### 8. *Lîvonyakî (Ewropa)*

– *Herême:* Letonya

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* 2013

– *Tewro peynî keso ke qise kerd:* Grîzelda Krîstîna

– *Note:* No ziwan aîdê keyeyê Baltik-Fînî yo, demê Sovyetî teda û zilmî ser o vînî bî.

 

### 9. *Chîcbchakî (Amerîkaya Başûr)*

– *Herême:* Kolombîya

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* Seserra 18.

– *Tewro peynî keso ke qise kerd:* Grîzelda Krîstîna

– *Note:* No ziwan hetê mêtingeran ame qedexekerdene û no ziwan efsaneya El Dorado de namdar o.

 

### 10. *Plabçakî (Ewropa)*

– *Herême:* Almanya (Nêzdê Çemê Elbe)

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* Seserra 18.

– *Not:* No ziwan, ziwanê slavan ra yew o, peynîya bi polîtîkayê almankerdişî qedîya.

 

### 11. *Ziwanê Manşî (Avrupa)*

– *Herême:* Girawa Manî (Îngîlistan)

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* 1974 (Tewro peynî no ziwan Ned Maddrell qise kerdo).

– *Not:* No ziwan, ziwanê keltî ra yo. Nika seba newe ganîkerdişê nê ziwanî ser o xebatêk est a.

 

### 12. *Yaghan (Amerîkaya Başûr)*

– *Herême:* Tierra del Fuego, Şîlî/Arjantîn.

– *Tarîxê vînîbîyayîşî:* 2022 (Tewro peynî no ziwan Cristina Calderon qise kerdo.)

– *Not:* Ziwanêko tewro peynî, dinyaye yo; Kesê ke Ewropa ra ameyê xo ra hem nêweşî ardî hem zî polîtîkayê asîmîlasyonî no ziwanî ser o şuxulnayî.

 

Semedê vînîbîyayîşî yê ziwanan

– *Mêtingerî û qirkerdiş:* Qirkerdişê şarê herême (Finak; Tasmanya, Beothuk).

– *Polîtîkayê asîmîlasyonî:* Mecbûrkerdişê ziwanê fermîye (Finak; Amerîka de dibistanê rakewteyî).

– *Globalbîyayîş:* Ciwanan ya ziwano fermî ya zî ziwano bi tesîrker qise kenê ya zî şuxulnenê.

– *Afetê xozayî/Şer:* Bi fizîkî kêmkerdişê hûmara nufusî.

 

### * Seba ganîkerdişê xebatê yapay zekayî

-Tay ziwanî (Manş, îbranîkî, ziwanê keltî) nê ziwanan bi yapayî newe ra ameyî ganîkerdiş.

Her ke ziwanêk vînî beno, tewirîya entelektuelî ya kulturî ya merdimeyî ra parçeyêk xo reyde beno.

Tags: kirmanckîLêl AmedZazakiziwanê ke vînî bîyê
ShareTweet

Nûçeyên Din

Kombîyayîşanê ‘Aştî û Komelê Demokratîkî’ domyenê

Kombîyayîşanê ‘Aştî û Komelê Demokratîkî’ domyenê

4 TÎRMEH 2025
‘Wa bi lezûbez komîsyon bêro awankerdiş’

‘Wa bi lezûbez komîsyon bêro awankerdiş’

4 TÎRMEH 2025
Ekosîstemê Elkê xera kenî

Ekosîstemê Elkê xera kenî

4 TÎRMEH 2025
Meclîsê Tîyatroyî yê Kurdîstanî: Tîyatro hêzêko ganî yo

Meclîsê Tîyatroyî yê Kurdîstanî: Tîyatro hêzêko ganî yo

3 TÎRMEH 2025
Rojnameger Aksu veradîya

Rojnameger Aksu veradîya

3 TÎRMEH 2025
DEM Partî: Amadekarîya çekronayîşî yena kerdiş

DEM Partî: Amadekarîya çekronayîşî yena kerdiş

3 TÎRMEH 2025

ÊN ZÊDE HATINE XWENDIN

    ARŞÎV

    • TÎRMEH 2025 (36)
    • HEZÎRAN 2025 (257)
    • GULAN 2025 (334)
    • NÎSAN 2025 (265)
    • ADAR 2025 (317)
    • SIBAT 2025 (317)
    • ÇILE 2025 (298)
    • KANÛN 2024 (293)

    Ajansa Welat, bi nûçeyên taybet, dosya, lêkolîn, dîmen û deng civakê agahdar û ronî dike.

    Bi şîara agahiyên rast û objektif weşanê esas digire, li ser şopa heqîqetê agahiyan belav dike.

    Ajansa Welat bi nûçe û naverokên xwe dibe deng û rengê welat.

    Xwediyê Îmtîyazê: Fahrettîn Kiliç

    Berpirsiyarê Karên Nivîsan: Nafiye Bal

    Navnîşan: Fırat Mahallesi, 553. Sokak, Tanlar Şehri Teras Evleri, B Blok,
    Kat: 5 - No: 40, Kayapınar, Diyarbakır

    Telefon: +90 (532) 519 37 73

    E-mail: awelatnavend@gmail.com
    Malper: www.ajansawelat.com
    Twitter Youtube Instagram
    • Serrûpel
    • Têkilî
    • Derbarê Me De

    © 2024 Ajansa Welat ● Yekemîn Ajansa xwerû Kurdî ● Hemû maf parastî ne

    No Result
    View All Result
    • HEME XEBERÎ
    • KURMANCÎ

    © 2024 Ajansa Welat ● Yekemîn Ajansa xwerû Kurdî ● Hemû maf parastî ne