44 serrî ra ver malim û hunermendê kurdan o namdar Elî Merdan, xizmet û xebata hunerî ya bi serran ra dima şi heqîya xo. Ey cuya xo de bi seyan deyîr û meqamî bi ziwanê şîrînî yê kurdkî vatî û tomar kerdî. Heta ewro zî bi vengê xo yo nemendeyî hunerê kurdkî rê rayberîye keno. Wayîrê name û xezîneyêko dewlemend û nemir o.
Elî Merdan, hunermendêko kurd o ke wayîrê qirika kurdkî bi, paytexto ke tede destûr nêdîyêne ke kurdî veng, reng û giranîya xo bimojnê, uca de deyîr û meqamê kurdkî vatî û bingeyê meqamanê kurdkî rona. Ey fikrê faşîstî û înkarê kurdan ê Bexda û Tehranî peygoş kerdî û wayîrê kultur û hunerê şarê xo vejîya.
Êyê ke hunermendê namdarî Elî Merdanî reyde muzîk cenitêne, kurdî nêbî. No semed ra huner seba Elî Merdanî, her kesî ra di qatî çetînêr bi. La ey ruhê kurdkî verada mîyanê muzîkê xo û nêverda ke muzîkjenê ereb, fars û cihûyî ruhê kurdkî muzîkê ey ra bigîrê.
Elî Merdan tenya hunermendêko ke lawikî vatêne nêbi, eynî wext de yew evîndarêko qewî yê kurdî bi ke waştene bi rayîrê hunerî na babete resno dinya teberî. Yew xema ey a neteweyî ronayîşê Beşê Kurdkî yê Radyoya Bexda bi ke ey û zaf kesê bînî yê zerrîderan eşka radyoye bido destpêkerdiş. Bi rayîrê no radîo, zaf hunerkarê bînî yê kurdan eşka ê deyîrê ke êdî bîyê vateyê serê ziwanê her kesî û bi desan yadîgarîyan anê vîrî, qeyd bikerê.
Hunermend û welatperwerê kurdî Elî Merdan, serra 1904 de, taxa Tekye ya Şêx Elî ya Kerkûkî de amo dinya. Dîwanê Şêx Hasib Talabanî de yew deyîrbaz bi nameyê Xidir Baram Çaweşî estbi. Ey cara verêne meqama Ellaweysî uca de musaye. Elî Merdan hunermendêko bêhempa û sey wendegehêko awaz û muzîkî yo dewlemend bi. Cuyê xo de, ey nêverada ke hunerê ey tenya bi keye û şaristanê ey sînorkerde bimano. Herinda ci de, ey hunerê xo resna heta Iraq, Îran û welatanê bînan, seba ke miletê bînî fam bikerê ke kurdî hunerî zanê û wayîrê nê rengê hunerî yê.
Serra 1965 de, wexto ke Elî Merdan şino Radyoya Tehranî û wazeno deyîr vajo, muzîkjenê farsî yê ke seba ey muzîk cenitêne, performans, nefesgirewtiş û lerzayîşê ginanîya Merdanî ver de heyran manenê. Fam kenê ke Elî Merdan yew xezîne û wendegehê meqamanê kurdkî yo. Na sebeb ra têkilîya Merdanî û muzîkjenan bena sebeb ke çend rojanê ke o Radyoya Tehranî de mendo, çend deyîr û meqaman qeyd bikero.
Yew hûmara hunermendê farsan û kurdan ke zanitêne Elî Merdan Radyoya Tehranî de yo, seba ke ey nezî ra bivînê, rayîrê xo danê Tehranî ser. Tayê înan ey reyde deyîr vanê û derheqê deyîr û meqamanê kurdkî de ey ra malumat gênê. Tayê hunermendê farsan, ey şinasnayîşî ra dima, ci rê vatêne ‘Usta’.
Elî Merdan serra 1936 de bi hunermendê kurdan o verên ke Radyoya Bexda de deyîr vatî. Serra 1939 de Radyoya Bexda de dest bi kar kerd ke o wext radîo tenya bîye ke şarî bi zerrîweşî goştarî kerdene. Merdanî meqamê xo yê verên yê bi nameyê ‘Ay Ay’ bi şêwazê Bacelanî radîoye de va. Radyoya Tehranî de Elî Merdan, Tahir Tofîq, Resûl Gerdî, Hesen Cizîrî, Bakurî, Nesrîn Şêrwan û Mihemed Arif Cizrawî hunermendê kurdan ê rayberî bî. Beşê Kurdkî yê Radyoya Bexda de, ê pêro sey yew keyeyî xebitîyayene û xezîneyê kurdkî bi deyîr û meqaman kerdene dewlemend.
Ey yew awaza newîye arde mîyanê muzîkê kurdkî. Merdan wayîrê goşê muzîkî bi û zafêrê deyîrê xo bi xo awazê înan viraştî. Sey; Peçeket Lade Peçet Lade, Fatiman Kras Kurdari Awrişîm, Gyana Besiyeti, Xom u Udekam, Em Perçem u Egrica, Kolan Be Kolan, Şev û Roj di Xewn û li Ber Çavî, Mame Giyanî Mame, Elwen, Ewrî Leqedî Alawe, Ba Yadimge Firyadim ke, Xalo Xalo, Be Dengekî Xoş Bimhêne Xoş, Ax Çîbikem Nîme Çare, Lew Kele Dengî Saz Dê. Zaf hunermendê pîlan ê kurdan, derheqê Elî Merdanî de zaf pesnê ey dayo û ey sey malim û wendegehêkê muzîkê kurdkî name kerdo. Yew înan ra zî hunermendê Kurdan o nêmende Hesen Zîrek o ke vano: “Her serre Malim Elî Merdan ameyene zîyaretê mi Îran de. Elî Merdan pîl o, zaf pîl o, la kurdî qedrê ey nêgênê. Kurdî qedrê ey nêzanê. Ez pêlawanê ey dana çimanê xo sere!”
Xizmet û xebata hunerî ya bi serran ra dima, sey hunermend û malimê meqamê kurdkî, Elî Merdanî 24ê Temuza 1981î de zerîya ey vindert û şî heqîya xo. Malim û hunermendê kurdî Elî Merdan, Goristanê Şêx Mehyedînî yê bajarê Kerkûkî de ame definkerdiş.
