Welatijo Dêreyij Cemal Evdilnasir SERT programê WARE de behsê tarixê dewa xo keno û vano dewaya Şêx Sêîdî de katezur na dewe de nêmend, têdo perayî şîyê koyan. Nê koyan ra nêbîyêne na dewe de çîyêk nêmendêne.
Produksîyonê PÎYA dewe bi dewe gêreno, derheqê tarix û kulturê dewan de programê bi nameyê WARE anceno û Youtube de temaşekerdoxan reyde pare keno. Programo de ke dewa Dêreye ya qezaya Amedî Pîran de ameyo antene, welatijo bi nameyê Cemal Evdilnasir SERT bi hewayêko hîra behsê tarixê dewa xo keno.
‘Dewaya Şêx Sêîdî de katezur na dewe de nêmend’
Welatij Cemal Evdilnasir behsê tarixê dewa xo keno û wina vano: “Dewa ma tewr peyên dormeyê 200 serrî yo virazîyaya. Tira ver ma qelbîney de bîyê, eşîra Qelbîney vanê tira. Ma uca de bîyê. Xora tira ver di reyî seba ke deşte de bîya, herbanê verînan de binê lingan de şîya, xeripeya. La demo peyên de wextê dewaya Şêx Seîdî de hewna dewe nêxerepeye la însan tede nêmend. Pîyê mi bi xo vat ‘ma ke semedê dewaya Şêx Seîdî şîyê heta bedenê Dîyarbekîrî, ma nêşina ewta de vinderê. Ma têdo koçber şîyê Koyê Spî. Dima ke efû vejîya ma ke ameyê dewe, katezur dewe de çin bî. Çîyêk nêmendbi.’ Kuwareyê ke hebî tede bîyê, firaqfol, heywanî…Heme çî telef bî. Yanî yewe kerge nêmendbî. Pîyê mi vatêne ma newe ra dest bere kerd, aye şîn kerde. Yanî dewaya Şêx Sêîdî de katezur na dewe de nêmend, têdo perayî şîyê koyan kewtê.
‘Bi saya nê koyan însanî pay ra mendê’
Cemal Evdilnasir dîyar keno ke bi saya estbîyayîşê koyan însanan şînayo xo bipawo û wina vano: “Nê koyê ke ma ra corî yê, bi saya nê koyan însanî pay ra mendê. Sew nê koyan ra nêbîyêne, raşteraşt na dewe de çîyêk nêmendêne. Şêx Seîdî ra pey nêxeripeye, serranê 90î de dewê ke ma ra corî ra yê têdo koçber bîyê, têdo xeripnayê û veşnayê. 8-9 hebî dewê ma yê Pîranî veşnayê. La sebebo ke ma deşte de bîyê, nêxeripeye, nêveşaye la ma zaf zehmetî dîyê. Ê kesî ke tikî kurdperwer bîyê, dewaya kurd û Kurdîstanî kerde, înan zaf zehmetî dîyî na deşte de. Çunke dewa deşte de bîye, sîstemê xo rehet resnayêne bere û nê welatparêzan gelekî zehmetî kaş kerd. Serranê 90î ra nata ma zî tira kaş kerd. Labelê hewna zî baş bî. Dewa ma dewaya kurd û Kurdîstanî de zaf aver şîyê. Nika durumê aye weş o. Avantajê ma zî nê koyî bîyê. Ma nêzdîyê koyî bîyê, paştîya ma koyan ra bîyê o semedî ra ma zaf minetê dewletan û pergalan nêant.”
‘Kurdan tu car minetê dewletan û pergalan nêanto’
Welatij Cemal Evdilnasir ano ziwan ke dewa Dêrane de debara xo bi miqatkerdişê heywanan û citkarîye kenê. Bi nê babetan dîyar keno ke kurdî senî pay ra vindertê û heta ewro ameyê û wina dewam keno: “Debara na dewe citkarî ya, heywaney a, rez ê, yanî sewbîna çî çin o. Awî nîya, awe çin bî. Ma beyntarê di barajan de yê la sîstem awe nêdano ma. 20-30 hezar donime erd ewta yo labelê têdo kerdo enerjî, roşenê ma. Nêşinê yew kanalê awe bidê ma. Yanî mexsûs nêdanê. Vanê wa pê çimê ma nêabê. Wexto ke ti tarixê kurdan ra ewnîyenê, kurdan tu car minetê dewletan, pergalan û hukmatan nêanto. Çirê? Tim linganê xo ser o vinderto. Ma vajî kerga xo miqat kerda, herê xo miqat kerdo pê karê xo kerdo. Gayê xo miqat kerdo. Ewro ma vajî motorê vejeyê. Yanî heme çîyê xo xoser keno. Vano ke ‘ez ganî muhtacê yewî nêba.’ Yanî sew na eynadeya kurdan ra nêbîyêne, inhewa destê xo nêvistêne heme çî, derûdorê nêgêrayêne boston nêronayêne, rez nêronayêne, kerge miqat nêkerdêne, heywanî miqat nêkerdêne şîyêne muhtacê pergalan bîyêne. Ma sîyaseto ewroyîne ra biewnê tayê belengazan ser o sîyaset beno. Seydayê Cêgerxwîn zî vano ‘Kurdî di hebî nêweşîyê înan est ê: Yew xizaney a, yew zî nezaney a.’ Na rey vanê wexto ke xizaney û nezaney ameyê têhet, ti pê yew ca nêresenê. Vanê gerek kurdî xo xizaney û nezaneyî ra bixelisnê. Xizaney çi ya, debar a. Wexto ke ti debara xo bikê, ti çîyê xo biwerê ti minetê yewî kaş nêkenê. To ke debara xo nêkerd, ti muhtacê nê kesan benê.”
‘Yew lema ma veşa, herinda a yewe de des hebî xelfe danê’
Cemal Evdilnasir qiseykerdişê xo de dîyar keno ke eke kesêk bieşko bi xo debara xo bikero, eşkeno estbîyayîşê xo bidomno û minetê kesî nêanco û wina vano: “Ma vajî ewro yew ÎŞKUR o sîyasetê ey kenê. ÎŞKUR de ewro êdî yew nêxebitîyeno. Çi yo? Mêrik şono destanê xo girêdano vano, mi dekerê ÎŞKUR. La ewro wexto ke ti bişînî yew kerga xo miqat bikê, ti pê debara xo kenê. Ti bişînî yew heywan miqat bikê, ti pê debara xo kenê. Kurdî inhewa bîyê, kurdan minetê yewî nêanto. Semedê na eynadeya xo ra pay ra mendo. Nê koyê ma, lemê ma… Wexto ke lemê şarî veşenê, kor benê, tefînê û êdî ti nêvînenê. La yê ma herinda yewa de ke veşena, des hebî xelfe danê, newe ra yenê.
Kurdî zî inhewa yê, eynad ê. Rew rew bawerîya pergalan û sîsteman nêkenê. Hela nê pergalê pexîrî, hetê însanî ra nîjadperestîya înan pîs a. Yanî bidê însanî ro pîs danê piro. Ma vajê hêla aborî, kultur, exlaq, sîyasî de danê piro. La wexto ke ti linganê xo ser o bê, ti debara xo bikerê, ti nanê xo biwerê o wext ti minetê pergalî nêancenê, ti minetê dewlete nêancenê. Na beledîye ya, no hukmat o, no îqtîdar o…
Eya, dewa ma deşte de bîye la ko zî ma ver de bî. Ê semedî ra kam gam ke zorê însan şîyo, perayo şîyo koyan ra yew şekil debara xo kerda. Şîyo ko ra heywanê xo miqat kerdê. Dewlete vana lêgerîna ci viraşta la o ha ko ra heywananê xo miqat keno, xemî ey nîyo ke.”
Welatijo Dêreyij Cemal Evdilnasir tewr peyên nê çîyan vano: “Ma xebata şima zî pîroz vînenê, bixebitîyê. Raşt o pirsgirêkê ma zaf ê. Kurdî ganî heme hewa ra hîşdar bê.”
Pêroyê vîdeoyî tîya de yo
