Qiseykerkdox Suleyman Yilmazî dîyar kerd ke “ziwan nasnameyo, ganî heme kes ziwanê xo qisey biker o.” Hecî Ozkalî zi vat: “Nê warî de ma şûcdar û günahkârî me. Ma gedeyanê xo de qalî nêkenê sûcê gedeyanê ma çînî yo.”
Seba ke 21ê Sibate Rojê Ziwanê Dayîke û Cîhanî yo û nê semedi ra zaf cayanê welatan de çalekî, panelî û meşî virazîyenê. 16ê sibate de Qezaya Amedî Pîran de zî yew panel seba roja ziwanî ame virazîyayîş. Raya verêna ke Pîran de panelêko nîyanên virazîyeno.
“Heyana perwerdeyîya ziwanî nêbo, ziwan sernêkewno”
Panelîstê panelî Hecî Ozkal û Suleyman Yilmaz bî û şarê Pîranî zaf beştarê nê panelî bî. Verî Suleyman Yilmazî dîyar kerd ke: “Ziwan nasnameyê mayo, kulturê mayo û ganî heme kes cuya xo de ziwanê xo qisey biker o. Heyanû ke perwerdeyîya ziwanî nêbo, ziwan ser nêkûno.” Yilmazî qala xo dê ramitene û vat: “Merdim bi ziwanê dayîka xo hina baş têkîlî virazeno. Wendiş, nuştiş û qalkerdiş de xo rehet îfade keno. Gedeyo ke bi ziwanê maya xo perwedeyî nêvêno, hetê sosyalîte hetê hîsîyat û ruhîyetî ra probleman ciwîyêno.”
Suleyman Yilmazî bale ante serê mînakanê dewletanê bînan û va “Almanya de perwerdeyîya resmî bi almankî dîna. Bi programê ziwanan û dibistanan de hetê almankî de bi îngilizkî, fransizkî, îspanyolkî û tayê ziwananê binan de perwerdeyî ênê dayene. Çîn de, eyaletan de bi ziwanê maye perwerdeyî ênê dayene. Wendekarî, bi ziwanê xo perwerdeyî veynenê la mecburê ke çînkî zî bimisê. Afrîkaya Başûrî de qanûnê bingeyênî de, bi ziwanê dayîke perwerdeyî êna dayene. Îngîlîzkî, Afrîkanskî zî tede bi 11 ziwanî zê ziwanê fermî ameyê qebulkerdiş. Bolîvya de, 37 ziwanê resmî estê û bi nê 37 ziwanan perwedeyî ênê diyayene.”
Yilmazî qiseyê xo nîya qedênayî û vat: “Tirkîye de bi perwerdeyîya yew ziwanî de israr yew gureyê aqilî nîyo. Tirkîye de, eke ziwan û nasnameyê kurdan qebul bibo, kurdkî bibo zîwanêko resmî, meseleya kurdan zî asan çareser bena.”
“Ganî verê veran ma keyeyan de dewan de ziwanê xo qisey bikerê”
Qisekerdox Hacî Ozkalî zî derheqê ziwanî de vat ganî verê veran ma keyeyan de dewan de ziwanê xo qisey bikerê û taybetî perwerdeyî bibo. Ozkalî nîya vat: “Kurdî wexto ke koç bîyî şî sewbîna welatan û ziwanê xo qalî nêkerd o wext ziwan hîna zaf peyde şî. Ez nê warî de tayê doneyan verîya dana şima. Yew cigêrayîşê merkezê saha tayê çîyê ke, sax kerdî oranê rêjeyê înan dayo. Ez şimarê pare bikerî, vanê ayê ke emrê înan 50 ra coro ayî ziwanê xo reyde qalî kenê û ziwanê xo de hewnan veynenê. Nîyê ke na salone de rê zafêrî nîyarê. Ayê ke serrê binê 40î ra cêrê tayê de nînan xo dayo tirkî ser. 60 ra hetanû 40 seranê neweyî de dewîryayîşê kurdan vejîya yo hewna yew tengidarey virazîyena. Însanê ke xo danê ziwanî ser ayê zî emre înan 80 heyanû 32ne yo. Guruba ke emrê înan 33 û 40, 45, 46 inan zî tirkî hîna vêşî veto aver. Yew pers dayo, vato ‘şima xo kam nasnemeyî reyde danê sinasnayîş.’ Sed ra 80,85 vato ma kurdê. Sed ra 90 vato ma tirkî, sed ra 4 vato ma erebê. Sed ra 2 vato ma armenîyê, hewna sed ra 0 vato ma suryanîyê nî pêyro yew raştîya. Nînê bînê ke sewbîna ziwanê asîmlasîyonî estî vato şima keye de zafêrî kamzî ziwanî gurênenê? Sed ra 86,8 vato ma kurdkî gurênenê. Yanî hem kurmanckî û hemzî zazakî sed ra 40 vîndî bîyo. Sed ra 26,2 tirkî, sed ra 90 hem kirdkî û tirkî, sed ra 2 erebkî serd ra 0,9 ezerkî, sedra 2 suryankî. Serd ra 0,1 zî armenkî, hewna ayê tehlukeyê qalîkerdişê ziwanî sedra 2,2 vato kes gedeyanê xo de kirdkî qalî nêkeno.”
“Ganî ma zî vera aîmlasîyonî estbiyayena zonî virazê”
Ozkalî naye sero vatena xo nîya domnê: “Nê warî de ma şûcdar û günahkârîme. Ma gedeyanê xo de ziwanê xo qalî nêkenê sûcê gedeyanê ma çînî yo. Ziwanê ma ser perwerde çinîyo. Coka sed ra 9,5 kesan vato ke heme kes şaristanan ra seridîya yo villa bîyo şîyo ayra ziwan ameyo vîrîkerdiş. Sed ra 80 zî vato yew statuye qanûnî çinî yo coka. Înî pêyro raştê. Seba ke ziwanê ma aver şêyro, şima senîhewa pêşnîyaz kenê? Eke ziwanê ma nêbo ziwanê perwerdeyî û wayîrê yew statuyî. Bi tena xoverdayîşê ziwanî nêxelîsyeno ra.
Rêzo verên de vato ayo zano ke marê bibo zonê vajêrî perwerdeyîyê. Eke ziwanê ma nêbo ziwanê perwerdeyî û wayîrê yew statuyî. Bi tena xoverdayîşê zîwanî nêxelîsyeno ra. Kesê ke tabîyê anketî bîyê sed ra 28,4, sed ra 28,9 zî vato bingeyê qanûnî çinîyo.”
Ozqalî peynîya vatena xo nîya arde: “Nê tehlukeyê ke ziwanî serde kay benê û ganî ma zî vera aîmlasîyonî estbiyayena zonî virazê. Ziwanê ma vinînêbo. Ayê dejîke dewa xo de debareyê citêrî rey de vîyarnanê zonê xo vîrîra nêkerdê. Zon keyê eyî de sey xo mendo û êyê ke şîyê bajaranê tirkan debara hîna weş vîyarneno zonê înan peyde şîyo û tirkî aver şîyo. No tewr nîyêke ewta de cîwîyenê îyêke debara înan rinda û zonê înan zî peyde şîyo.”
