Bi taybetî ferqê îdeolojîk ê mîyanê Partîya Edaletî û CHP’î, asta herêmî de seba manipûlasyonanê sîyasî yê serê nasnameyanê mezhebî zemîn hadre kerd. Vera elewîyan, bi îftîrayanê sey “bêdîninî”, “komûnîstî” cîrabîyayîş û vatişanê nifretî ameyî vilakerdene.
Serûbûto ke serra 1967î de Elbîstan û dormeyê ci de qewimîyê, yew mîsalê şîdet û travmaya girdî yo ke vera komelê elewîyan ameyo kerdêne û tarîxê Komara Tirkîya de demanê nezdî de çi heyf ke winayîn qirkerdişan dekerde yo. Nê serûbûtanî ke bi gelemperî sey “Qirkerdişê Elbîstanî” name benê, her çiqas ke tarîxê fermî de ca nêgirewtê zî, bi vengê şahîdan, mexdûran û xebatanê akademîk ê hîrayî ra yewbînan rê vatene û bîyayêne. Cigerayîşê famkerdişê sebeban, qewimîyayîş û netîceyanê Qirkerdişê Elbîstanî yo.
Rewşa verê qirkerdişî û sebebanê ey
Serranê 1960î de Tirkiya de kutupbîyayîşê sîyasî her ke şîynî hîra bîyîne. Şerê raşt-çepî, bi taybetî dewan de qirkerdişanê cidîyan rê rêç kerdêne. Elbîstan û dormeyê xo zî yew cayê nê serûbûtan bi. Balansê hessasî yê nifûsê elewî û sûnî yê herêmî, atmosferê sîyasî yê demî û provokasyonanê teberî ra verba xirabîyênbîyayîşî xoverdayîş kerdêne.
Kutupbîyayîşê sîyasî
Bi taybetî ferqê îdeolojîk ê mîyanê Partîya Edaletî û CHP’î, asta herêmî de seba manipûlasyonanê sîyasî yê serê nasnameyanê mezhebî zemîn hadre kerd. Vera elewîyan, bi îftîrayanê sey “bêdîninî”, “komûnîstî” cîrabîyayîş û vatişanê nifretî ameyî vilakerdene. Nê vatişan, mîyanê şarê sûnî de hîsê dişmenîye vera elewîyan xorîn kerdî. Zehmetîyê ekonomîkî û problemê erdan ê herêmî, sey yew unsurî ke ferqanê mezhebî ra ser o serûbûtanî zêdînenê, ameyî bikarardene.
Mudaheleya teberî û provokasyon
Îdîayanê xurtî est ê ke hadîseyî bi xo nêgêreyayî, labelê bi provokasyonanê teberî ra ameyî hîrakerdene. Hende çimeyî vanê ke hêzê asayîşî mudahele kerdene de besî nêbîyî yan zî çimanê xo girewtî. Hadiseyê ke mengê Tebaxe û Êlûlî yê serra 1967î de tayê dewanê Elbîstanî de qewimîyê, yew hêrişê organîzekerde bi. Bi taybetî dewanê elewîyan ê sey Çîçekkoy, Kantarma, Tapkirankale ameyî hedef girtêne. Dewî, hetê grûbanê teberî ra ameyî hêrişkerdene. Keyeyî ameyî veşnayene, malî ameyî talankerdiş.
Her çiqas ke reqamê fermî qedexe yê zî, tayê çimeyî vanê ke zaf elewî ameyî qirkerdene, birîndar bîyî û îşkence dîyî. Raqamê raştî yê merganê canî, seba kêmanîya sîstemê qeydan ê o demî ya zî hewldayanê nimitişî, tam nêno zanayene. Dewijê elewî yê ke canê înan nêgirewte, neçar mendî ke keyeyê xo û erdê xo terk bikerê, şîyî şaristanê dormeyî ya zî şaristanê girdan. Na rewş, nifûsê herêmî de vurnayîşê daîmî kerdî.
Helwesta dewlete
Îdîayî est ê ke dewlete hetê mudaheleyî ra dereng mende, hetta tayê hêzê asayîşî hêrişkaran rê hetkarî kerda. Dima cû cigêrayîş û muhakemeyî, bi gelemperî kêmaneyî dîyî û sûcdaran cezayê xo nêgirewtî. Qirkerdişê Elbîstanî, tenya yew hadîseyê şîdetî nêbi, labelê tesîrê xorî yê sosyo-psîkolojîkî yê ke serranê peyîyan de dewam kerdî.
Travmaya komelê elewîyan de
Qirkerdiş, serê komelê elewîyan de yew travmaya xorî kerd û bawerîya înan bi dewlete û sazîyanê fermî ra kerd. Nasnameyê elewîyan hîna xurt bîye û toranê paştdayîşî ameyî viraştene de tesîrker bi. Hadîseyî, bi hîkayeyanê fekî, kilaman û hewayan ra ameyî behskerdene, bîyî yew perçeyê muhîm ê hîkayeya elewîyan. Hadîseyanê nêameyî roşna kerdene, sûcdaran tam nêameyî muhakemekerdenene, hîsê edaletî yê komelî xeripna.
Netîce de hewna serûbûtanê winayîn nêqewîmîye
1967 Qirkerdişê Elbîstanî, yew mîsalê mezhebî û şîdetî yo ke tarîxê sîyasî yê partîyî yê Tirkiya de qewimîyo. Seba ke hadîseyên nînan reyna nêqewimîye, vengê mexdûran eşnawitiş û raştîyanê tarîxî roşnkerdiş avzelîya girdî de yê. Cigêrayîşî hîna hîrayî û akademîkî yê serê Qirkerdişê Elbîstanî, hem pawitişê hîkayeya komelî rê hetkarî bikerê hem zî seba ke hema zî serûbûtanê wina nêqewimîye, dersanê muhîman bidê.
