Doxanay hunermendo kirmanco verên o ke hetê TRT (Dezgehê Radyo û Televîzyonî yê Tirkîya) ra klîbê ey ê bi kirmanckî amê viraştene. TRT yo ke bi serran a kêberê xo kurdanê ke bi ziwanê xo kilaman vanê rê cadabî, bi Usên Doxanayî no qedexe wedarit.
Usên Doxanay (Huseyîn Doganay) serra 1940 de Dewa Zankirage ya Xozatî de ameyo dinya. Mîyanê şarî de ey ra vanê Hafizo Kor. Pîyê ey Kazim Efendî, Ocaxê Dewrêş Cemalî ra yew pîr o. Nameyê maya ey Kîb a. Hîrê bira û hîrê wayê ey benê. Kazim Efendîyî kemane û curre cinitêne. Tesîro muzîkal yê Kazim Efendîyî lajê ey Usênî ser o zaf beno. Doxanay hewtserrîya xo de nêweşîya awleyîye ra çiman ra beno kor.
Goreyê xebera ANF’î Doxanay koçê Xarpêtî keno û hîrê reyî zewijîyeno. Cinîya ey a verêne Ana Selvî ya û wexto ke zewicînê, a vîyayêda wayîrê panc domanan bena. Panc domanê aye kî Usên Doxanay ra benê. Dima Doxanay xanimêda îzmîrija gencêre, Şukran Xanime, zê wesnîye (hewîye) ano Ana Selvîye ser. Yew kênaya înan bena, labelê nêweşîye ra xanima ey a dîyine yanî Şukran Xanime gencagenc mirena. Doxanay û Ana Selvîye da-hîris serrî zewicîyaye manenê. Bado ke Ana Selvîye bena felc, semedo ke Doxanay kî çiman ra kor o, mecbur maneno ke 55 serrîya xo de reyna bizewicîyo. Na xanime ra înan rê yew laj beno. Her hîrê cinîyan ra hewt domanê ey benê.
Di albumê kilamanê ey ê verênan serranê 1974 û 1976 de, Dêrsim de hetê Îmam Erdemî ra virajînê. Albumo hîrêyino ke nameyê Doxanayî resneno girseyanê şarê ma, “Xezale” serra 1992 de Îstanbul de yena viraştene. Nê albumî ra tepîya albumê ey o çarin “Mamekîye Bivêso” serra 1996 de, albumo pancîn “Ne Namus o Ne Ar o” kî serra 2000 de vejîyenê. Albumê ey o tewr peyên “Kilamê Dêrsimî”, goreyê înanê verênan bi kedêda hîna zafe û bi îhtîmam serra 2004 de amade beno.
Doxanay hunermendo kirmanco verên o ke hetê TRT (Dezgehê Radyo û Televîzyonî yê Tirkîya) ra klîbê ey ê bi kirmanckî amê viraştene. TRT yo ke bi serran a kêberê xo kurdanê ke bi ziwanê xo kilaman vanê rê cadabî, bi Usên Doxanayî no qedexe wedarit. Doxanayî kurmanckî nêzanitêne, coka kilamê xo tim bi kirmanckî vatê. Xeylê hunermendê dêrsimijî yê bînî binê bandura ey de mendê û ca dawo eseranê ey. Nê hunermendan ra çend kesî Ozan Rençber, Yilmaz Çelîk, Aynure, Enver Çelîk, Xidir Akgul û Mîkaîl Aslan ê.
Şaîro qedirgiran Usên Doxanay, serra 2005 de Xarpêt de şono heqîya xo. Mordemê ey Goristanê Gulmezî yê Xarpêtî de darenê we.
Çend Deyîrê ey:
LILO
Da-da Derê Kuzimî bivêso
Mi va: Lilê mi, qal û dewran î
Lilê mi, qal û dewran î
Xidir Axa vano: “Lilo, ax bi serê mi ro bo!
La-lawo, ti çitur ama tuzaxa Mewranî?”
Way leminê wayî!
Way leminê wayî!
Xati vana: “Lilo, ti caro merex meke!
Ezo Meydanê Xarpît de roci san kerî.”
Xati vana: “Lilo, mi Heqî de sondê werdo,
Ezo na cêncîna xo rawa to dê.”
Xati vana: “Apo, mi Heqî de sondê werdo,
Ezo na cêncîna xo rawa to dê.”
Ax de wa bo, wa bo, Lilê mi, wa bo
Heqo, ti naye qebul nêkerê,
Qomeriz bêro xisimê Cemşî Axayî bo!
La-lawo, Derê Kuzimî bivêso
Wax Lilê mi, kemer û herdî
Êti vana: “Der û cîran, yaxê mi raverdê,
Serra des û di asmî ez berjînê Lil’ de biberbî.”
Bes Xatune vana: “Keçê biberbe, ma biberbîme.
Er-erê, qirbanê ke ma kerdê, Heqî de nêvêrdê.”
Bes Xatune vana: “Er-erê, biberbe, ma biberbîme.
Qirbanê ke ma kerdê, Heqî de nêvêrdê, cayê de nêvêrdê.”
La-lawo, Derê Kuzimî bivêso
Wax Lilê mi sona kare
Îsmaîl Axa vano: “Lilo, çimê mi to rê vecê!
Ne lawo, aşîre ti kerdîbî hurêndîya Îdarî. “
Îsmaîl Axa vano: “Lilo, çimê mi to rê vecê!
Ne lawo, aşîre ti kerdîbî hurêndîya Îdarî.”
Duri vana: “Er-erê, Êtê! Er-erê, biberbi, biberbîme!
Rîyê na dunya gewre de caro kes nêno hurêndîya birayî.
Er-erê, rîyê na dunya gewre de caro kes nêno hurêndîya birayî.”
Wax leminê birayî!
Da bira, wa bo, wa bo!
Mi va: “Lilê mi, wa bo!
Ne bira, çerxê na dîna gewrike biricîyo,
Qomeriz bêro xisimê Cemşî Axayî bo!
Heqo, ti naye qebul nêkerê,
Qomeriz bêro xisimê Cemşî Axayî bo.”
QULAXSIZ
Lawo, îta koyê ma wo, lawo lawo lawo, koyê serê ma wo
Çemê Muzurî na wo yeno sono, derdê ma rê -lawo- naleno
Lawo bêrê xalênê, lawo bêrê birayênê, no derd xo vîr a nêbeno. Lawo, lawo!
Wayî, wayî wayî wayî, way leminê wayî wayî!
Lawo, îta Vacux a, Qizilvêran o, oy oy, lawo bira!
Qulaksiz na wo amo, bojîyanê domananê ma girê dano
Vano: Domananê sima têdîne adir de vêsnenû
Lawo, na kamî kerda, kamcî miletî kerda?
Bira vera çimanê birayî adir de vêseno!
Lawo, Qulaksiz Mewran o, lawo Qulaksiz zalim o
Wayî, wayî wayî, wayî wayî wayî!
Lawo, ezo şîyo dîyarê dewe,
Vengê bervîşî yeno, vengê domanê sawî. Ay ay!
Lawo, ma se kerdo, çi qusir kerdo, [se] kerdo?
No zalim çewres serre de defê, macirêni ano ma ser de
Wayî, wayî wayî wayî, wayî!
Vaze Doxanay vaze, bira vaze, vaze, vaze
Derdanê ma vaze.
Dewletanê sarî rê vaze, vaze.
Vaze birayê mi, ci rê naletî vaze.
Qulaksizî rê nalêtî vaze.
Vaze bira, vaze, ci rê nalêtî vaze.
