Nuştox û şaîrê ke beşdarê Fûarê Kitaban ê Amedî yo 9. bîyê, behsê xebatanê xo, rewşa ziwanî û muhîmîya fûaran kerd û înan dîyar kerd ke têkilîya fûar ziwanî xurt a û ê yewbînan temam kenê.
Fûarê Kitaban ê Amedî yo 9. ke bi hemkarîya YEW-KURD, Şaredarîya Amedî ya Şaristanê Girdî, DTSO û TUYAP’î Merkezê Kongre û Fuarî yê Mezopotamyayî yo Mîyanneteweyî yê Amedî de yeno kerdene, roja hewtine de dewam keno. Eleqe û rewşa fûarî hetê wendox, şar, nuştox û şaîran ra yena erjnayene. Şaîr û nuştoxê kirmanckî ma rê behsê xebatanê xo û rewşa fûarî ser o qisey kerd.
‘Ma waşt na zaravaya xo kehene bipawê’
Nuştox Hasan Alkişî dîyar kerd ke o keyeyo de ke tede kirmanckî ameyêne qiseykerdene, pîl bîyo û vat: “Ma sey keye xora zonê xo qiseykerdêne. Xora bi têkoşîn û xonaskerdişî ra dima ma fam kerd ke ziwanê nê kurdkî, xususî zaravaya kirmanckî/zazakî binê xetere der a û vînîbîyayîş reyde rî bi rî manena, mi zî wextêkî ez zereyî de bîya; kirmanckî ser o xebitîyaya û dersa gramerî girewta. Embazan kovar ruşnayî, ma kitabî wendî. Ma waşt ke na zaravaya ma ya ke bingeyê ziwanê kurdkî, zaravaya tewr bikok û kehen a, wa vindî nêba. Ma wayîrê ci bikerî, bipawî û aver berê. Seba no zî 2009î ra nika ez kirmanckî ser o xebitîyena. Mi zereyî de zî di kitabî nuştî, yew kitab Weşanxaneyê Vateyî ra vejiyayo; nameyê xo ‘Deyndar’ o. Yew zî Weşanxaneyê Aramî ra vejîya; nameyê xo ‘Asterayê Asmênê Ma’ yo û o zî vîrardişî yo. Bado ke ez vejîyaya teber zî yew kitabê min o şîîr zî vejîya; nameyê xo ‘Çimê Gunekarî’ yo.”
Nuştox Hasan Alkişî bale ant nuştişê kirmanckî, weşangerî û çapemenî ser o û dîyar kerd ke êdî sey verî nîyo û nika kam ke biwazo bi ziwanê xo binuso, biwano nika îmkanê înan est ê û wa giranîya xo bidê ziwanê xo ser o.
Nuştox Hecî Ozkalî qiseykerdişê xo de bale ant rewşa fûarî ser o û dîyar kerd ke emserr seba fûarî eleqeyêka zaf baş çin a û vat: “Ez wazena tikî fûarê par û emserrî têverna. Ferq est o, par mi gore fûar hîna vêşî ame zîyaretkerdene, hem hetê wendoxan ra hem zî hetê şarî ra yew meraqêko pîl bi. Meraq û gêrayîşo parên û emserrên çi heyf ke sey pê nîyo. Emserre bineyna darax kewta.”
‘Tirkî rê eleqe hîna zaf a’
Hecî Ozkalî dîyar kerd ke weşanxaneyê ke kitabanê dibistanan roşenê, standanê înan rê eleqa hîna zaf a û wina vat: “Eleqaya weşanxaneyanê tirkî hîna zêde ya sey kurdkî. Par wina nêbi, elaqaya standanê kurdkî zî xirab nêbîye. Yanî însanan persê kitabanê kurdkî zî kerdêne. Fûar û ziwan yewbînan temam kenê û seba ziwanî ser o rolêko weş kay kenê.
‘Têkilîya ziwan û fûarî sey kate û goştî ya’
Tîya de tena pirtûkî nênê rotiş, panel û semînerî zî est ê, xebatê atolyeyan zî est ê. Ti şonî vînenî ke însan yan tarîxê xo ra behs keno, yan zî der û kulê debara xora behs keno. Ti vînenî ke vernî de ziwan ca gêno, ê semedî ra tîya de elaqayê ziwan û fûarî sey kate û goştî ya. Senî nenûg û goşt yewbînan ra cîya nêbenê, ziwan û fûar zî no tewir yewbînan temam kenê. Ez hêvîdar a, meşt, arizî taşte ra pey elaqayo weş virazîyo.”
‘Ziwanê merdimî, welatê merdimî yo’
Şaîr Îdrîs Yazar ma rê behsê destpêkê eleqeya xo ya edebîyatê kirmanckî keno û wina vano: “Mektebo mîyanênî ra elaqaya mi edebîyat ser o est bîye. Tabî o wext bi mi tirkî nuştêne, hetan 2009î zî nuşteyê mi tirkî bîyê. O wext yew kovara DEL’î est bîye, BÊZUVAR bîye û tirkî weşanê xo kerdêne, mîyan ra zazakî girewtênî. O wext mi de şuurêko millî virazîya; hetê ziwan û kulturî ra. Mi vat ez qey edebîyatê ziwanê xo reyde nênusa, wina mi dest bi zazakî kerd. yew qale est a vana, ziwanê merdimî, welatê merdimî yo. Bi nê şuurî zî qasî 15 serrî yo, ez zazakî dewam kena. Hetanî nika 4 kitabê mi weşînîyeyê; di heb şîîr î, yew folklorîk yanî hîkayeyanê deyîran ser o yo, yew zî 7 hebî hîkayeyê gêlerî Cimo Aşikan, aşiko namdar bi. Mesele û hîkayeyî vatêne, mi qasetê ey goşdaritî û hîkayeyî nuştê.”
‘Bi di kesan ziwan nêxelisîyeno’
Îdrîs Yazar dewamî de qala xebatanê derheqê ziwanî de kerd û dîyar kerd ke şexsî heta destanê înan ra yeno xebitîyenê la tena bi înan nêbeno û wina domna: “Gruba Vate’yî 96î ra heta nika xebata xo biîstîkrar domnena, Homa înan ra razî bo. Tena bi di kesan nêbeno, no goreyê yew dewlete yo. Goreyê sazgeghû dezgeyî yo, gere heme bi îstîkrar û pîyabîyayîş bixebitîyê. Bi di kesan ziwan nêxelesîyeno, ma zî çiyê ke destê ma ra bêro, kenê.”
‘Tarîx binê kemeran de mendo’
Cigêrayox Velî Bîngotekîn nameyê Komeleya Cigêrayîşanê Kultur û Tarîxî yê Fekî (SOZ-DER) ser o qisey kerd û dîyar kerd ke ê tarîx û ziwanî ser o cigêrayîşan kenê, weşanenê û wina behsê xebtanê xo kerd: “Meseleyê Kurdîstanî zaf ê, zaf bi tarîxê xo est o. Zafê xo nêaseno, ma kî a dernek xebitîyenîme; tarîx çi bîyo û çi vînî bîyo. Yanî bin û serê kemeran de, çi meseleyî bîyê, serê koyan de se bîyo, ma wazenê înan heme kom bikerîme. Ma sey fekî biancê pêser û eslê ci ra binusîme û bidîme eşkera wa her kes biwano, nas bikero. Çimkî tarîx werte de mendo, binê kemeran de mendo. Kurdîstan de zaf medenîyetî est ê.”
‘Ez nika ra pey Fûarê Amedî nêdanan kesî’
Velî Bîngotekînî rewşa fûarî ser o qisey kerd û qiseyê xo wina qedînayî: “Yew vatişê ma est o, ma hevalan ra va ke; kam ke kitab wazeno, ma kitab danê ci. Kam ke kitab nêwazeno ma ci rê benê kitab. Çimkî çiyê ke ma fekî musayê, wa vîndî nêbî; ma musayîme, ma qisey kenî. Kitabê ma xelesyayî, nika genc û hevalî zaf yenî. Mi Amed û Fûarê Îzmîr û Stenbolî dî. Mi kitabî ardê tîya, kitabê mi xelesîyayî. Mi 50 hebî kitab ardî, mi Fûarê Îzmîr û Stenbolî de 10 tenî nêrotêne, tîya de wendoxê kitaban zaf ê. Kitabî zaf vay ê la ma erzan dayê. Fûar zaf ganda o, ma yewbînan rê hetkarî daye, ma şîyê standadanê hevalan ê ameyê standê ma û ma kitabî rotî. Ma sey yew keye bîyî, fûar sey kulikê bi, ma yewbînî îdare kerdê. Zaf weşîya mi şi, ez nika ra pey Fûarê Dîyarbakirî nêdana kesî.”
