Rayberê Şaxa ÎHD’yî yê Amedî Firat Akdenîzî da zanayene ke seba aştîyêka domdare virazîyo, ganî waştişê merdimanê vindîbîyayeyan bêrê caardiş û va: “Seba aştîyêka domdare ganî gorê vindîbîyayeyan bêrê eşkerakerdiş û vindîbîyayeyî bêrê dîyene.”
Merdimê vindîbîyayeyan 30 serrî yo ke pawenê ke vindîbîyayeyanê xo bivînê û 30 serrî yo çalakîyanê xo dewam kenê û xover danê. Semedo ke serra 1987î de Rewşa Awarte (OHAL) ameye îlankerdiş û demêko derg dewam kerd, merdimê vindîbîyayeyan mecbur mendî û 27ê Gulana 1995î de Meydanê Galatasarayî yê Stenbolî de dest bi çalakîya xo kerd. Badê ke OHALa ke amebî îlankerdiş Kurdîstan de warişt, keyeyanê vindîbîyayeyan serra 2002yî de rîyê xo da şaristananê vakurê Kurdîstanî û çalakîya xo uca de dewam kerde. Heta nika keyeyanê vindîbîyayeyan xeylê rey muracatê Komeleya Heqanê Merdiman (ÎHD) kerd.
Goreyê daneyanê ÎHDyî şaristananê vakurê Kurdîstanî de hezar û 352 kesî bi destê hêzanê paramîlîteran û JÎTEM’î ameyê vindîkerdiş û bi îşkenceyî ameyê kiştene. Firat Akdenîz zî ferdanê nê keyeyanê vindîbîyayeyan ra yew o û rayberê Şaxa ÎHDyî ya Amedî yo. O zî her hewte Amed de keyeyanê vindîbîyayeyan reyde yeno têhet û ê pîya vengê xo berz kenê ke vindîbîyayeyê înan bêrê dîyene û kiştoxî bêrê muhakemekerdiş.
‘Ma nêzanayêne dewlete polîtîkayêka winasî cîya ma ser o rayîr bena’
Firat Akdenîz bal ant hêrişanê serranê 1990î û şerê taybetî yê ke bi destê hêzanê paramîlîteran Kurdîstan de amenê rayîrberdiş û wina va: “O wext xeylê kesî berdenê, îşkence kerdêne û vindî kerdêne, tu agahîye nê kesanê vindîbîyayeyan ra nêameyêne girewtene. Kesêkî nêzanayêne vindî û vindîbîyayîş çi yo. Dewlete bi senî hawayî nê kesî berdenê, vindî kerdêne, amacê nê vindîkerdişan çi bi? Ma nêzanayêne. Ma vatêne qey do vindîbîyayeyê ma bêrê. Ma nêzanayêne dewlete polîtîkayêka winasî cîya ma ser o rayîr bena. Badê ke hêvîya ma şikiya, dayîkanê ma û merdimanê vindîbîyayeyan mehkemeyan de, verê qereqolan de persê vindîbîyayeyanê xo kerd û êdî merdimê vindîbîyayeyan kewtî dima gêrayîşê vindîbîyayeyanê xo. Merdimanê vindîbîyayeyan nê gêrayîşî de tu cewab nêgirewt. Dima 27ê Gulana 1995î de Meydanê Galatasarayî de merdimanê vindîbîyayeyan bi fotografanê vindîbîyayeyanê xo dest bi çalakîya ‘Wa vindîbîyayeyî bêrê dîyene û kiştoxî bêrê muhakemekerdiş’ kerd.”
‘Dewlete o wext verê çimanê ma de merdimê ma berdenê û vindî kerdêne’
Firat Akdenîz destnîşan kerd ke semedê rewşa awarte ya ke serranê 90î de amebî îlankerdiş, mecbur manenê û Meydanê Galatasarayî de dest bi çalakîya xo kenê û wina dewam kerd: “Ma Meydanê Galatasarayî yê Stenbolî de dest bi çalakîya xo kerd. Dayîkanê ma Kurdîstan ra kewtêne rayîr û tewrê çalakîye bîyêne. Semedo ke Kurdîstan de şero taybet û rewşa awarte estbî, keyeyan nêeşkayêne çalakîyanê xo Kurdîstan de bikerê. Sedemê ci zî wexto ke keyeyanê ma dima vindîbîyayeyanê xo gêrayêne, ê zî amenê remnayene û vindîkerdiş. La her çiqas merdimê vindîbîyayeyan ameyî astengkerdiş û vindîkerdiş zî, no têkoşîn serê milê dayîkanê ma de heta roja ewroyîne bi îradeyêko pîl û bi bawerî ame rayîrberdiş. Ma rê vatêne şêrê rewşa vindîbîyayeyanê xo PKK ra bipersê. La ma zanayêne ke kamî no çî kerd û vindîbîyayeyê ma bi destê înan amebî vindîkerdiş.”
‘Wexto ke cenaze erd de bo tazîyeya to nêqedîyena’
Firat Akdenîz rexne kerd ke şar zêde paştî nêdano çalakîya merdimanê vindîbîyayeyan û nê çîyî vatî: “Bi raştî şarê ma nê hetî de zêde hîşyar nîyo. Babetanê bînan de hîşyarîyêk esta la wexto ke behsê vindîbîyayeyan yeno kerdene hîşyarîyêka wina xurte meydan de çin a. Ma waştêne no têkoşîno ke ma serran o rayîr benê, pêro şaristanan de wayîr lê bêro vejîyayîş. La heyf ke na babete de şarê ma zaf ser o nêvindereno. Wexto ke cenaze erd de bo, tazîyeya to nêqedîyena. Eke tu agahî derheqê vindîbîyayeyan de nêgîrê, tu şahidê mergê ci nêbê, tu ey merde nêhesibnenê. La ma sey keye û merdimanê vindîbîyayeyan dawa goranê xo, esteyan û vindîbîyayeyanê xo kenê. Wa ma rê vajê û cenazeyanê ma bidê ma û ma zî na çalakîya xo biqedînê. Wa kiştox û berpirsîyarê nê vindîbîyayeyan zî verê huqûqî de bêrê muhakemekerdiş.”
‘Dewlete ke biwaza eşkena aqûbetê vindîbîyayeyanê ma biveja werte’
Firat Akdenîz da zanayene ke ê sey merdimanê vindîbîyayeyan serra 2011î de Serekkomar Tayyîp Erdoganî reyde ke o wext serekwezîr bi, pêvînayîşêk viraşto û nê agahîyî dayî: “O wext dayîka Berfo Serekwezîrî rê va ‘ez lajê xo wazena’. Dewlete lajê mi berdo û ez ey weş ya zî esteyanê ey wazena. Serekwezîrî dayîka Berfo rê va; ‘Çi destê ma ra bêro ma do bikerê, a babeta kabîneyê ma ya.’ Badê hewldayîşan binê banê Meclîsê Tirkîya de komîsyonêk ame ronayîş, serê vindîbîyayîşê Cemîl Kirbayirî 3 aşmî cigêrayîş kerd û xebat rayîr berd la tena komîsyonî va ‘Cemîl Kirbayir ameyo kiştene.’ Çira ameyo kiştene, kamî kişto? Cenazeyê ey kura yo? Nê nêvejîyayî meydan, tena xebata komîsyonî bîye na. Dewlete wexto ke biwaza arşîvê aye girdî yo, eşkena aqûbetê pêro nê vindîbîyayeyan bivejo werte.”
Firat Akdenîz tewro peynî destnîşan kerd ke eke aştîyêka mende pê bêro ganî cewabê merdimanê vindîbîyayeyan bêro dayene û wina qedîna: “Na babeta vindîbîyayeyan tena meseleya o wextî nîya. Meseleya ewroyîn a zî. Îqtîdarê ewroyî her çiqas o wext berpirsîyar nêbo zî la eşkeno ewro berpirsîyarîye bigîro serê milê xo û aqûbetê nê vindîbîyayeyan bivejo werte û na babete zelal bikero. No se serrî yo Kurdîstan de cengo taybet şarê kurdî ser o yeno rayîrberdiş. 50 serrî yo cengêk yeno rayîrberdiş. La no serreke ma aştîye rê nêz î. Gamî ameyî eştene, komîsyon ame ronayîş, birêz Abdullah Ocalanî reyde pêvînayîş ame kerdene. Nê pêro gamê seba aştîyêka mende yê. La eke ma behsê aştîyêka mende û bi hêvî bikerê ganî gorê vindîbîyayeyan bêrê aşkerekerdiş, cewabê merdimanê vindîbîyayeyan bêro dayene. Ma zî sey merdimanê vindîbîyayeyan tazîya xo biqedînê.”
