Çapemenîya kurdkî rastê her tewir zextî ameye; bi desan rojnamegerî ameyî kiştene, zaf weşanî ameyî girewtene, bi hezaran rojnamegerî kewtî zindanan, bi seyan serrî ceza ameyî ameye dayene la xoverdayîşê rojnamegeranê kurda hîna xurt bi.
Bi awanbîyayîşê Tevgerê Azadîya Kurdîstanî weşangerîya kurdkî zî kewte qonaxêko newe. Çapemenîya kurdkî bi perspektîf û ferasetêko newe roj bi roj gird bîye. Hetêk ra zext û zordarî ke nimûneyê ci tarîx de çin ê, estbî û het o bîn ra zî seba ke rastîyan biresnê şar û rîyê raştî yê pergalî deşîfre bikê, têkoşîn û xoverdayîşêko bêhempa ame dayene.
Serxwebûn: Veng û rengê têkoşînî
Serxwebûn ke reya verêne serra 1979î de bi sloganî; ‘Serxwebûn û azadî ra rûmetêr çîyêk çin o’ dest bi weşanê xo kerd, sey weşano sereke yo ke xeta îdeolojîk û perspektîfê sîyasî yê Tevgerê Azadîya Kurdîstanî resneno raya pêroyî, vejîyeno. Edîtorê ci yo verên Mazlum Dogan bî ke serra 1982î de Hepisxaneyê Amedî de cuya xo vîndî kerde. Rojnameyê Serxwebûnî nê serran de hetê şert û mercan ra biserûber nêvejîyeno. Rojnameyê Serxwebûnî badê darbeya leşkerî ya ke Tirkîya de serra 1980î de bî, aşma çele serra 1982î de Ewropa de biserûber weşanê xo domna. Rojname a roje ra hetanî ewro bêmabên weşanê xo keno. Çapemenîya azad de rojnameyo ke emrê ci tewr derg o, no yo. Serxwebûn eynê wextî de seba viraştişê vîro tarîxî yê Tevgerê Azadîya Kurdîstanî û gêrayîşê ci azo peyênî rê zî xizmet keno.
Serranê 1990î de averşîyayîşê Çapemenîya Kurdkî
Serranê 1990î de çapemenîya kurdkî encamê têkoşînê Tevgerê Azadîya Kurdîstanî de hem Tirkîya de hem zî teberê welatî de averşîyayîşê girdî xo dest vistê. Na game de zaf rojname û kovarî bi kurdkî û tirkî vejîyayî. La nê weşanî zaf reyan sansur kerdî, girewtî û xebatkarê înan rastê zilmî ameyî.
Sembolê Rojnamegerîya Kurdan
Yenî Ulke: Rojnameyo ke serra 1990î de dest bi weşanê hewteyin kerd, serra 1993î de Ozgur Gundemî reyde bî yew.
Ozgur Gundem: Rojnameyo ke serra 1992î de dest bi weşanî kerd, sembolanê çapemenîya kurdkî ra bî yew. La seba ke zilm û zordarîya ke dewlete şarê kurdî ser o kena, qirkerdişê ke dewlete Kurdistanî de kena, zaf reyan ame girewtene û xebatkêranê ci ser o zilm ame kerdene.
Ozgur Gundem 30ê Gulanê 1992î de dest bi weşanê xo kerd. Demê weşanê verênê rojname de 27 xebatkarê ci ke mîyan de nuştoxî, muxabîr û vilakerdoxî zî estbî, zafaneyê înan hetê ‘kiştoxanê nêdîyeyan’ ra ameyî kiştene. Reyna zaf ofîs û buroyê ci zî rastê hêrîşan ameyî. Derheqê 486 hûmaran de ke ameyî weşanayene, 486 dewayî ameyî akerdene û xebatkaranê rojname rê bi pêroyî 147 serrî cezaya hepisxaneyî ameye dayene. Bi îdiaya ‘propagandaya rêxistinî’ zaf reyan qerarê destsernayîşî ame dayene.
Gurbetellî Ersoz: Xoverdayoxa Heqîqetî
Yew namdaranê çapemenîya kurdkî ke hem bi qelem hem zî bi têkoşînê xo mohrê xo dayo tarîxî, Gurbetelli Ersoz a. Gurbetellî Ersoz rojnameyê Ozgur Gundemî ke serra 1992î de amebî awankerdene, tede Mudira Weşano Pêroyî bîye. Tarîxê çapemenîya Tirkîya û Kurdîstanî de reya verêne bî ke cinîyêk bîye Mudira Weşano Pêroyî. Gurbetellî Ersoz bi vindertişê xo yo xoverdayox mîyanê cinîyanê kurdan de bîye nimûne û bîye bingeyê rojnamegerîya cinîyan. Demê aye de rojname zaf reyan ame girewtene, xebatkarê ci ameyî destbendkerdene û ameyî muhakemekerdene. Aye zî para xo nê zilmî ra girewte û kewt hepisxane. La badê ke hepisxane ra vejîyaye zî heta demêk xebatê rojnamegerîye domnayê. La zilm û hêrîşê dewleta tirke çapemenîya kurdkî û Gurbetellî ser o qet kêm nêbîyî. Gurbetellî vera zilm û zordarîyan verê xo da koyanê Kurdîstanî.
Azadîya Welat: Dibistana Kurdan
Rojnameyêko bîne ke serranê 1990î ra mohrê xo tradîsyonê çapemenîya azad a kurdkî dayo, rojnameyê Azadîya Welat o. Azadîya Welat ke tena rojnameyê kurdkî yê vakurê Kurdîstanî bî, bî platformê rojnameger û rewşenbîranê kurdan. Azadîya Welat bi seyan muxabîe, edîtor û nuştoxî resnayî û mîyanê şarê kurdî de kulturê wendiş û nuştişî aver berd.
Rojnameyo ke serra 1992î de dest bi weşanê xo yê hewteyin kerd, serra 2006î ra dima dest bi weşanê rojane kerd û bî pêşengê rojnamegerîya kurdkî. Badê ke bî rojane vera rojnameyî zilmî zêde bîyê.
Rojname bi analîzanê sîyasî, nuştişanê kulturî û hunerî, quncikanê edebî û xeberanê rojane raya pêroyî rê bi kurdkî pare kerdêne û eynê wextî de ziwanê kurdkî û kulturê kurdkî zî pawitêne. Azadîya Welat serra 2016î de bi ‘Qerarnameyê hukmê qanûnî de’ hetê îqtîdarê AKP’yî ra ame girewtene.
MED TV mîladêk bî
Ewropa de zî Med TV yewin kanalê kurdkî yo ke dest bi weşanî kerd. Serra 1995î de dest bi weşanî kerd. Dima ame girewtene û cayê ci de Medya TV ame akerdene la o zî ame girewtene. Televîzyona kurdkî bi ROJ TV weşangerîya xo domna. No zî ame girewtene û na rey zî bi Stêrk TV weşangerîya televîzyona kurdkî domna. Ewro zî Ewropa, Rojava û Başûr de zaf kanalê televîzyonî weşangerîya kurdkî kenê.
Qadêka newa: Ajansê Kurdkî
Çapemenîya kurdkî de qadêka newa zî ajansî bîye. Ajansê Xeberan ê Firatî (ANF), Ajansê Xeberan ê Dîcleyê (DÎHA) ajansê verên ê ke tradîsyonê Çapemenîya Azade ra dest bi raywanîya xo kerde. DÎHA 4ê nîsana 2002î de bi sloganî “Rastîye ra tawiz nêdano” dest bi weşanî kerd. Badê ronayîşê xo DÎHA’yî bi xeberanê xo yê muhîman ê ke hetê tarî yê dewlete danê verê çiman, nêverda ke heqîqet tarîye de bimano. DÎHA zî serra 2016î de hetê îqtîdarê AKP’yî ra ameye girewtene.
JINHA ke 8ê Adara 2012î de ameye awankerdene, bî vengê cinîyanê Kurdîstan û Tirkîya. Ajansê Xeberan ê Cinî (JINHA) bî ajansê cinîyan o yewin. JINHA’yî bi amancê vurnayîşê ziwan û hişmendîyê zayendperest, dewletperest û antî demokratîk bi felsefa ‘Jin Jîyan Azadî’ çapemenîya kurdan de gamêka muhîme eşte. JINHA’yî bi perspektîfê cinî xeberî hazir kerdêne û hewl dayêne ke reng û îradeyê cinîyan hîna zaf bido mojnayene. JINHA zî serra 2016î de hetê îqtîdarê AKP’yî ra ameye girewtene.
Reyna başûrê Kurdîstan û rojavayê Kurdîstanî de ca û rolê Roj Newsî û Ajansê Xeberan ê Hawarê (ANHA) muhîm û bi qîmet o.
Ajansê Welat: Veng û Rengê Welatî
Amancê ronayîşê ajansî no yo ke bi ziwanê xo yê dayîke bibo veng, vatiş û rengê şarê kurdî. Vera polîtîkayanê asîmîlasyon û otoasîmîlasyonî ziwanê kurdkî aver bero û tesîrê tirkî ra rizgar bibo. Ajans amanc keno ke nê bingeyê ser o rojnamegerîya rast û objektîf, herinda heqîqete de xeberan virazo.
Ajansê Welat ke 27ê teşrîna peyêne ya 2024î de dest bi weşanê xo kerd, yewin ajans o ke bi temamî kurdkî yo, bi lehçeyanê kurmanckî û kirmanckî weşanê xo domneno.
Ewro çapemenîya kurdkî bi ajansanê sey; JinNews, Ajansê Mezopotamyayî, Ajansê Xeberan ê Firatî, Rojnews, ANHA, Ajansê Welat, NûJINHA, Rojnameyê Xwebûnî vera şerê taybet, vera cehalet û tarîtî têkoşînê roşnî û heqîqetî dana.
