Akademîsyen Şoreş Abî ke awankerdoxanê Yewîya Kurdologanê Rûsya ra yew o, dîyar kerd ke na yewî do mabênê Kurdîstan û Rûsya de biba pirdêko zanistî û vat: “Beno ke na xebate Rûsya de biba bingeyê Enstîtuya Kurdkî.”
Netewe bi ziwan, kultur, huner û xebatanê sîyasî yanî heme berhemanê xo yê madî û manewî est ê û estbîyayîşo neteweyî nê bingeyan ser o xo domneno. Rixmê qirkerdiş, çinhesibnayîş, hêriş, astengî û şaşkerdişê tarîx û rastîyan, kurdî sey nîşaneyêko muhîm Rojhelatê Mîyanênî de estbîyayîşê xo domnenê û no tesîr her roje vêşêr beno. Zengînîya kulturî ra heta beşanê zanistî, azadîya fikrî ra heta felsefe, kurdî pêşengîya komel û şaranê Rojhelatê Mîyanênî kenê. Bêguman na pêşengî ganî hîna rêxistinkerde û wayîrê sîstemî biba. Bi amancê rêxistinkerdişê xebatanê zanistî û tesbîtkerdişê şaşîyanê tarîx û kulturê kurdkî ser o, 26ê tebaxe de nêzdîyê 40 kurdolog, komelnas, tarîxnas, cigêrayox û zanyarî Rûsya de, Yewîya Kurdologanê Rusyayî awan kerde.
Ziwannas, akademîsyen û awankerdoxanê Yewîya Kurdologanê Rûsya ra Şoreş Abî ke Unîversîteya Moskova de ziwan û sîyasetnasîye ser o xebatanê xo domneno, derheqê lazimtîya awankerdiş û xebatanê yewîye ser o qisey kerd.
‘Yewîya Kurdologan do biba pirdêko zanistî’
Şoreş Abîyî dîyar kerd ke xeylê dînamîkê kurdnasîye Kurdîstan de xebatanê xo kenê û da zanayene ke o sey awankerdoxê Yewîya Kurdologanê Rûsya Kurdîstan ra yo, seba xebatanê xo tim çimeyê înan çimeyê Kurdîstanî yê: “Fonksîyon û wezîfeyê ke ma dayê vernîya xo û yê ke ganî Kurdîstan de bêrê kerdene cîya yê û şert û mercî zî cîya yê. Kurdîstan de dînamîkê ke (ziwan, kultur, tarîx, folklor, komelkî, cigêrayîş) est ê, ganî bêrê sîstematîzekerdene û arêdayene. Girêdayeyê ey pawitiş, averberdiş û vilakerdişê înan zî bi enstîtubîyayîşê, bi agêrayîşê unîversîteyan ganî estbîyayîşê xo bidomno û teqez bikero. La rastîyêk est a ke Kurdîstan de şert û mercê ke caameyîşê nê lazimtîyan asteng kenê vernîya çiman de yê. Bêstatubîyayîş, çinbîyayîşê sazgehanê lazim û astengîyê dewlete, nêverdanê xebatê winasînî aver şîrê. Seba ke gamî ke yenê eştene zafane asta şexsîyetan de manenê, tayê hema zî qonaxê destpêkî de yenê fetisnayene. Yewîya Kurdologan a ke ma tîya de awan kerda, hewl dana ke ê wezîfe û fonksîyonî ke Kurdîstan de riyê xeylê sebeban ra nêyenê ca, înan teberê welatî de bîyara ca û biba pirdêko zanistî.”
‘Merkezêko mirdîya xo dekerde hema zî nêronişto’
Dewamê qiseykerdişê xo de Şoreş Abîyî îfade kerd ke Kurdîstan û Tirkîya de enstîtu, unîversîte û sazgehêka zanistî ya Kurdkî, xoser, bitecrube û berhemdare çin a. Şoreş Abîyî îfade kerd ke sazgeh û dezgehê ke est ê zî wayîrê bingey û arşîvêko ke sey zanistî tira bêro îstîfadekerdene, çin o û nê çîyî vatî: “Nê semedî ra her tim Kurdîstan de hem zî teberê Kurdîstanî de xeylê wendekar, akademîsyen, cigêrayox û kesayetê ke ziwanê Kurdkî reyde eleqedar benê, qadanê zanistî yê cîya de hewl danê ke goreyê îmkananê xo, bêyî ke piştgirî bigîrê û bêyî tora dayîşûgirewtişanê îlmî, xebatanê xo temam bikerê. Yanî merkezêko xurt ke merdim sey Kurdolojî pênase bikero û goreyê sîstemê zanistî tira îstîfade bikero, hema zî nêronişto.”
‘Serdestan berhemê tewşkerdişî amade kerdê’
Şoreş Abîyî ard vîrî ke Rûsya sey zanistî seba kurdnasîye qadêka taybet a, reya yewine xebatanê Kurdolojîyî ser o demê Rûsyaya Çarlikî de cigêrayîş ameyo kerdene û vatişê xo wina domnayê: “Rûsya kurdanasanê sey Lerx, Orbelî, Jaba, Mînorskî, Nîkîtîn û xeylê kesê bînê ke serdemê Çarlikî ra heta rijîyayîşê Sovyet no 200 serrî yo wayîrê ekolêko Kurdolojî yo. O semedî ra awankerdişê yewîyêka winasîne seba Rûsan çîyêko newe nîyo, çîyo newe o yo ke Kurdîstanî ra ameyê û yewîyêka winasîne awan kerda. La çi Rûsya de beno, çi dewletanê bînan de beno, heta nika persê kurd û Kurdîstanî tu wext bi çimê Kurdîstanî nêameyê erjnayene. Her tim çimeyê dewletanê serdest, goreyê menfatanê nê dewletan, teberê Kurdîtanî, bi texrîbkerdişê tarîxî û tewşkerdişê rastîyani, berhemê kurdnasîye ser o ameyê amadekerdene. No tewşkerdiş û texrîb û helbet nimitişê rastîye ziwanî ra bigîre heta kulturî, cografya ra bigîre heta sîyasetî, her hetî ra vejîyayo meydan û no çî zî bi taybetî zî texrîbat Tirkîya û rejîmanê dewletanê bînan de, bi hewayêko sîstematîk ameyo kerdene û goreyê ney zî tayê encamî girewtê.”
‘Kolektîvîte û kanalîzekerdiş qels o’
Peynîya qiseykerdişê xo de Şoreş Abîyî îfade kerd ke asta nikayîne ya kurdan eşkena pêşengîya heme çîyî bikera û vatişê xo wina qedînayê: “Akademîsyenê kurd yê serkewte û zanyarê ma heme cayê dinya de est ê. La asta xebatanê kolektîf û asta sazgehanê ma yê nê potansîyelê rastî rê kanalîze bikerê û rast bişuxulnê çi heyf ke qîmî nêkenê. Demê Sovyeta verêne de têkilîyê Kurdologan Kurdîstanî reyde û rewşenbîranê cayanê bînan reyde kêmî bi. Dayîşûgirewtişê agahîyan sînordarkerd bi labelê nika her kes eşkeno her kesî reyde bikewo têkilî û hemkarîye bikero. Nê semedî ra sebebanê xebata ma ra yew zî, awankerdişê torêka dayîşûgirewtişê xebate û agahîyanê zanistî yo. Beno ke na xebate Rûsya de biba bingeyê Enstîtuya Kurdkî.”
