Encamnameyê komxebata Kurdkî: Seba statuyê Kurdkî serferber bibê

Komxebata “Stratejî û Polîtîkayanê seba Têkoşînê Ziwanê Kurdkî” bi wendişê encamnameyî qedîya. Encamname de ame dîyarkerdene ke “Prosesê Aştî û Komelê Demokratîkî” seba azadîya ziwanî tarîxî yo û seba girewtişê statuyê ziwanî vengdayîşê seferberîye ame kerdene.

Sazgehê Ziwanê Kurdkî û Platformê Sazgehanê Demokratîk (DEKUP) Wan de “Komxebata Stratejî û Polîtîkayanê seba Têkoşînê Ziwanê Kurdkî” ya ke di rojan dewam kerd, bi encamnameyî qedînaye. Encamnameyê komxebate bi lehçeyanê kirmanckî û kurmanckî ameyê wendene. Metnê kirmanckî Hemsereka ANKA-DER’î Ferîde Akturan wend.

Ferîde Akturan bi spasîya Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalan û heme cangorîyan dest bi wendişê encamnameyî kerd. Ferîde Akturan ard vîrî ke Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalan vano ke ‘Ziwan seba yew netewe nan û aww ra zêdeyêr muhîm o û kesê ke nêeşkenê ziwanê xo bipawê nêeşkenê çîyêk bipawê.” Ferîde Akturan bale ant prosesê “Aştî û Komelê Demokratîkî” ser o û nê çîyî vatî: “Nê prosesê tarîxî de ke hetê Rayber Abdullah Ocalanî ra sey prosesê “Haştî û Komelê Demokratîkî” ameyo pênaskerdene, meseleya statuyê kurdî, perwerdeyê bi ziwanê kurdkî, azadîye û serbestîya ziwanê kurdkî heme waranê cuyayîşî de babetanê tewr serekyan ra yew a. Seba haştîyêka domdare û komelêko demokratîk ganî no bêro caardene û şarê kurdî zî bi hewayêko azadane bieşko ziwanê xo de her warêk de xo rêxistine bikero û her waran de bi ziwanê xo bicîwîyo. No seba ma kurdan xetêka sûre û gamêka teqez a.”

‘Ma komxebata xo bi serkewtişî bi encam kerd’

Ferîde Akturan dewamî de nê çîyî vatî: “Seba awanbîyayîşê nê çîyî wezîfe û berpirsîyarîya ma ya sereke na ya ke ma heme waranê têkoşînê xo de, bi taybetî heme waranê komelkî û cuyeî de ziwanê kurdkî her hetî ra rêxistine bikerê. Bêguman no zî heme çîyan ra ver bi tesbîtkerdişê “Stratejî û polîtîkayê têkoşînê seba kurdkî” û bicaardişê înan mumkun o.

Bi nê amancî bi pêşengîya Sazîyanê Ziwanê Kurdkî yê welatperweran û bi beşdarîya heme endamanê Platformê Sazîyanê Demokratîkan û şarê xo ma “Komxebata Stratejî û Polîtîkayê Têkoşînê seba Kurdkî” 15 û 16ê teşrîna verêne 2025î de bajarê Wanî de bi beşdarîyêka xurte viraşte û resna encamêk.

Na komxebate heme çîyan ra ver eşkerakerdişê ê îradeyê stratejîkî ya ke ziwanê kurdkî waranê pêroyî, perwerdeyî, rayberîyanê herêmkî, sîyaset, huqûq, çapemenîye, weşangerîye, dîplomasîye, vîr û bawerîye, kultur û edebîyat, cinî, gede, ciwan û mîyanê heme waranê komelkî de bireso darax û statuyêk ke heq keno.”

Encamê ke vejîyayê orte

Ferîde Akturan dîyar kerd ke Nê bingeyî ser o komxebate de seba tesbîtkerdişê stratejî û polîtîkayê têkoşînê seba ziwanê kurdkî heme endamanê têkoşînê azadîya şarê kurdî waranê têkoşîn û xebatanê xo ser o cigêrayîş, munaqeşe û pêşnîyazê xo pare kerdî. Goreyê nê munaqeşe, cigêrayîş û pêşnîyazan netîceyê ke vejîyayê wina yê:

“• Ganî heme war, sazgeh, partî, dezgeh û endamê ke nameyê kurdan ser o pêşengîya têkoşînê azadîye kenê, bingeyê stratejîye û polîtîkayê xo yê xoser ê seba pawitişê û averberdişê ziwanê kurdkî ser o bi hişmendîya ke azadîya ziwanê kurdkî destanê ma de ya, mekanîzmayê xo yê laziman awan bikerê; bi xebatanê zereyî yê seba kurdkî bi plan, bername û karnameyan şênberan, pêt û domdar her wargeh û cugehê Kurdistanî de û her ca de ke kurdî tede yê xebatanê xo yê hişmendîye, rêxistinbîyayîşî, sazgehbîyayîşî û perwerdeyî bikerê. Sere de pêşeng û rayberdoxî û ganî her kurdêk xo sey berpirsyar, pêşeng û têkoşerê/a ziwanê kurdkî bivîno û goreyê nê çîyî tew bigêro.

Stratejîya ziwanê kurdkî tena polîtîkayêka kulturî nîya, eynî wext de îdeolojîyê azadîye, estbîyayîşî û xobîyayîşî ya. Rayberîyanê herêmkî hêzê kiriştoxî yê nê îdeolojîyî yê. Seba nê çîyî polîtîkaya ziwanî seba şaredaran meseleyêka teknîke nîya la meseleyêka nasnameyê sîyasî û komelkî ya. Sewbîna îsrarê ziwanî îsrarê nasnameyî yo. Seba nê çîyî ma do rayberîyanê herêmkî de nê îsrarî dewam bikerê û goreyê nê çîyî xebatanê kurdkî hem mîyanê xo de hem zî mîyanê komelî de bikerê.
Gedeyî û ciwanî ameyoxê ma yê. Seba nê çîyî do seba gede û ciwanan polîtîka û bernameyê taybetî bêrê tesbîtkerdene. Do xebatanê hişyarkerdişê keyeyan bêrê kerdene, labelê nê xebatî do bi xebatanê kreşan, atolîyeyanê ziwanî, kulturî û ûsn bêrê temamkerdene. Reyna seba ke asîmîlasyonê gedeyan bêro vernîgirewtene do xebatê zafhetî yê goreyê raştîya gedeyanê kurdan bêrê kerdene.
Cinî sey awankarê komelkîbîyayîşî hem ravurnayîşê kulturî de hem zî afirnayîşê ziwanî de wayîrê rolêkê muhîmî yê. Coka seba pawitiş û averberdişê ziwanê kurdkî do xebatanê xo yê bi taybetî derheqê stratejîye û polîtîkayanê ziwanê kurdkî de dîyar bikerê, her warêk de têkoşînî de do pêşengîya naye bikerê û bi nê qesdî her dewe, taxe, qeza û bajarê Kurdistanî û Tirkîya de kom, komîsyon, meclîs û mekanîzmayê cîyayî yê cinîyan ê ziwanê kurdkî do bivirazê.
Ziwan peymana komelkî ya ke seba girdbîyayîşê komelî zemînêko hempar ê cuye virazeno. No zemîn zî bi hişmendîya hempare yena awankerdene, pawitene û xurtkerdene. Na hişmendîya hempare bi rayîrê kulturî yena îfadekerdene û edebîyat û huner zî netîceyê na hişmendîya hempar ê. Nê esasî ser o waranê kulturî, hunerî û edebîyatyî do bi afirnayoxêka xurte û çalakîyanê cîya bi cîyayan pawitiş û averberdişê kurdkî de rolê xo bîyarê ca.
Seba ke ziwanêk estbîyayîşê xo garantî bikero û bikero hewcedarîyêka tewr girse perwerdeyê bi ziwanê dayîk o. Wexto ke ma perwerdeyî bi heme bernameyan, mîfredatan û awansazîya ci fikirîyenê, o felsefe û hişmendîyêka cuye ya demokratîke ser o yena awankerdene. Ma do bi heme endaman û sazîyanê ziwanî û perwerdeyî reyde bernameyan, mîfredatan û materyalanê perwerdeyî yê laziman amade bikerê û binawanîya nê xebatan awan bikerê. Seba ke kurdkî warê weşîye de zî heme waranê pêroyî de bêra xebitnayene têkoşîn û xebatî do bêrê xurtkerdene. Bi nê qesdî ma do heme waranê pêroyî de binesazîya xebitnayîşê kurdkî bivirazê.
Hêto bîn ê komelê kurdî, raştîya ci ya kocberîye ya; kocberî zî tena welatê xo ra dûrî nêkewtî, zaf rey ziwan û ruhê xozayîya komelî ra zî dûrî kewtî. Komelê kurdî bi qerardarîya xo eşka warê kocberîye de zî xo û ziwanê xo bipawo. Nê prosesî de dem demê agerîyayîşê welatî yê bingeyêko ekolojîk û hemahengîya xozayî ser o ya. Ma do agêrayîş û awankerdişê cuya xo ya herra xo ser o bi ziwanê xo bikerê.
Warêko bingeyîn ê pawitiş û averberdişê ziwanê kurdkî, warê vîr û bawerîye yo. Seba nê çîyî do bêro cehdkerdene ke hem vera heme polîtîka û kurdkiştoxan têkoşîn bêro kerdene hem zî mîyanê komelê kurdî de têkoşîn û xebatî seba awankerdişê heme vîr û bawêrîyanê kurdkî bêrê kerdene.
Çapemenîye û weşangerîya kurdî vilakerdişî de û bi rayîrê sîstematîkî yê melumatdayîşê raşterast ê komelê kurdî, xebitnayîşê ziwanê kurdkî de wayîrê rolêko muhîm o. Xebatanê çapemenîye û weşangerîya kurdî pawitiş, averberdiş û vilakerdişê kurdkîya standarde de, amadekerdiş û weşanayîşê çimeyan û materyalanê musnayîşê ziwanî û materyalanê perwerdeyî de wayîrê rolêko sereke yo. Seba ke rol xo bica bikero warê çapemenîye û weşangerîye do nika ra pey mîyanê têkoşîn û xebatanê zêdeyêr şênberan û zêdeyêran de bo.
Warê huqûqê kurdî de ma nika qonaxêka newîye de yê. Xurtbîyayîşê kurdkî warê huqûqî de do hem hişmendîya nasnameyê kurdan xurt bikero hem bibo warêko pawitiş û averberdişê ziwanê kurdkî hem zî seba heme komelî resnayîşê dadmendîye asanêr bikero. Xebatê huqûqî yê kurdkî êdî bahane nîyê, ma resayî daraxêk ke pratîkê înan mumkun o.
Seba ke huqûqê kurdkî heme sazî û waranê pêroyî û komelkî de pêroyê bêro xebitnayene têkoşîn û xebatî do bêrê xurtkerdene. Xurtkerdişê lîteraturê huqûqê kurdî êdî bi xebatî, perwerdeyî û qerardarîyêka şênbere mumkun o. Nê çîyî reyde eleqedar cehd û têkoşîn do bêro kerdene ke heme waranê cuyayîşî de, bi taybetî sazî, şeredar, baro, warê sîyasetî û medya de lîteraturê huqûqê kurdî bêro xebitnayene; avûkat, sîyasetmedar, rojnameger, rayberdox û xebatkarê heme sazîyanê kurdan berpirsîyarîya seba averberdişî pîya bigêrê milanê xo ser o.
Seba pawitiş û averberdişê ziwanê kurdkî warê dîplomasîye warêko muhîm o. Seba nê çîyî do bingeyê yewbîyayîşê netewa kurdî ya demokratîke ser o xebatê dîplomasîya zereyî bêrê kerdene, hem zî seba ke ziwanê kurdkî xo prestîjin bibo û seba statuyêko mîyannetewî mîyanê heme ziwanan de estbîyayîşê xo sereberz nîşan bido do dîplomasîya mîyannetewî de zî xebatê lazimî bêrê kerdene.
Na çarçewe de ma bi taybetî dîyar kenê Herêma Azadîya Şarê Kurdî bi heme endamanê xo eynî wext de Herêma Azadîya Ziwanê kurdkî ya. Seba nê çîyî bi têkoşînêko tarîxî yo bêemsal kêmanî û nebesîyê meseleya kurdî de eynî wext de kêmanî û nebesîyê ma yê. Nê bingeyî ser o na komxebate seba ma destpêkê rexnedayîşî yo ke ma do rexnedayîşê xo bi berzkerdiş û hîrakerdişê têkoşînî û bidestvistişê sereberzîya ziwanê kurdkî bi ca bikerê; ma zî do bibê pawitox û têkoşerê ziwanê kurdkî.
Nê bingeyî ser o ma terw verê venga heme derûdoranê pêşengan ê kurdî û heme kurdîparêzan danê û venga heme kurdan danê ke bi vîr, bawêrî, hiş û ruhê seferberîye her warê cuyayîşî de têkoşînê seba kurdkî xurtêr, berzêr û hîrayêr bikerê.