Rojnameger û nuştox Turabî Kîşîn panelê Roja Ziwanê Dayîke yê Şûbeya DAD’î ya Îzmîrî de qisey kerd wina vat: “Eke ma qisey nêkerê do ziwanê ma vîndî bo, ganî ma heta ke ziwanê ma qisey beno, qeyd bikerê.”
Şûbeya Îzmîrî ya Komela Elewîyanê Demokratîkan (DAD), bi munasebetê 21ê Sibate Roja Ziwanê Dayîke ya Dinya 23ê sibate de awanîya komele ya ke Çîglî de ya de bi sernameyê ‘Ma seba ziwanê dayîke yenê têhet’ yew panel organîze kerd. Panel de rojnameger û nuştox Turabî Kîşîn sey panelîst ca girewtbi û moderatorîya panelî Semra Acar kerdbî. Panel de zaf rey baale ancîyaye ziwanê dayîke û qiseykerdişê bi ziwanê dayîke ser o.
Ewil Semra Acar qisey kerd û ard vîr ke UNESCO’yî seba ke ziwanê ke vîndî benê, 21ê Sibate kerd “Roja Ziwanê Dayîke ya Dinya” û kirmanckî zî hetê UNESCO’yî ra gêrîyayo binê pawitişî. Acarî va ke kirmanckî hêdî-hêdî vîndî beno û vera nê rewşî de ganî bi qiseykerdişê ziwanî têkoşîn bêro kerdene.
Dima ra Turabî Kîşînî qisey kerd û bale ant ke konseptê ziwanê dayîke zaf muhîm o û wina dewam kerd: “Yew komel, yew şaro ke nêşêno wayîrê ziwanê xo vejîyo, nêşêno wayîrê tarîx û kulturê xo zî vejîyo. Çunke yew ziwan aşmêk yan serrêk de nêvejîyeno. Kesêk bi xo nêşêno ziwanêk bîyaro meydan. Her ziwan her ca de nêşeno bibo, senî ke her vaş her herre de nêşeno bibo. Ziwanê ma herra ma de bîyo û xo resnayo heta ewro.”
‘Kirmanckî xeylê mintiqan de qisey beno’
Kîşînî dîyar kerd ke kirmanckî xeylê minteqayan de qisey beno û bi nameyanê cîya-cîyayan yeno îfadekerdiş û va: “Zazakî xeylê mintiqayanê cîya-cîyayan de nameyê cîya-cîyayî girewto; kirmanckî, kirdkî, dimilkî sey înan. Zaf nameyî nê ziwanî est ê la mintiqa bi mintiqa fekê ci zî vurîyeno. Mesela Kirmanckîya Dêrsimî û Kirmanckîya Gimgimî sey nimûne. La no ziwanê ma ver o asteng nîyo. Eke ma ziwanê xo weş bizanê, ma şênê her mintiqa de qiseykerdişê ci fehm bikê. Eke ma qîmet bidê, ma fehm kenê. Nika embaza ma Semra va ke UNESCO’yî ziwanê ke vîndî benê girewtê binê pawitişî û yew zî ziwanê ma yo. Nika êyê ke vanê ez zaza ya, nê ziwanî qisey nêkenê, zafane pîlî qisey kenê, çi heyf ke ciwanê ma ziwanê ma qisey nêkenê.”
Dewletê neteweyî û ziwanan sey tehluke vînayîş
Kîşînî bale ant zextanê dewletanê neteweyan yê ziwanan ser o û va: “Verê ronayîşê Dewleta Tirkîya ziwanê ma ver o astengêk çin bî çunke sîstemê dewleta neteweyî çin bî. La key ke Komara Tirkîya ameye ronayene, ziwan û kulturê cîya-cîyayî sey asteng û tehdît ameyî vînayene. Ma rê vatişê ‘na komare tirk a û ziwanê ci tirkî yo’ ame ferzkerdene. Seba ney ziwanê ma ame qedexekerdiş. Planê Islahata Şerqî bi sîyasetê asîmîlasyonê kurdan kewt dewre. Goreyê nê planî ziwanê ke Kurdîstanî de qisey bîyêne do bêrê qedexekerdiş. Mintiqa de wa mektebî virazîyê û tena tirkî qisey bibo. Goreyê nê planî di domanê yew dewe zî nêşênê yew sinife de bêrê têhet. Eke bêrê, do ziwanê xo qisey bikê. Eke qisey bikê, do ceza bigîrê. Înan nê mektebî her cayê mintiqa de akerdî. Kamî ke seba welatê xo, ziwanê xo çîyêk kerdo, bîyo hedefê dewlete.”
“Ziwanê ma ziwanê Xizirî yo, ma bi qiseykerdiş vernîya vîndîbîyayişê ey bigîrê’
Kîşînî muhîmîya aşma Xizirî bawerîya elewîtîye de û eleqaya ziwanî ya xoza ser o vindert û wina dewam kerd: “Ma nika aşma Sibate de yê û na aşme bawerîya ma de aşma Xizirî ya. Çira aşma Xizirî ya, çunke cayê ke ma tede ciwîyayêne zimistanî zehmet vîyartêne. Coka ma na aşme ra vanê aşma Xizirî. Çunke zimistan qedîyeno û ma kewenê wisarî. Ginayîşê cemreyan na aşme de beno. Cemreyî çi anê, wisarî anê. Ma se vanê ziwanê ma ziwanê Xizirî yo. Manaya nê vatişî pîl a. Çunke merdimîye erdê ma de vejîyaya û bi nê ziwanan est bîya û vila bîya. Ma zî seba ney wayîrê ziwanê xo vejîyê. Ma ke qisey nêkerê do ziwanê ma vîndî bo, ma ke qisey kenê, wa qeyd bibo. Çunke belkî do ameyoxî de kesêk nê ziwanê ser o cigêrayîş bikero, wa destê înan de qeydî bibê. Heta ke şima est ê, ziwanê xo û hîkayeyê ke ziwanê şima de est ê qeyd bikerê. Ez çend vateyan zî seba kurmancî vaja. Mi kirmanckî qisey kerd la şima ferz bikerê ke mi kurmancî zî qisey kerdo. Çunke nê ziwan kokê xo ra yewbînî reyde girêdayeyê. Her ziwan rind o. Êyê ke ziwanan xirab kenê û vîndî kenê dewletî yê. Nê ziwananê rindan ra yew zî ziwanê ma yo. Ma wayîrê na rindîye vejîyê.”
Peynîya aktîvîteyî de domanan û koroya cinîyan deyîrê kirmanckî, kurmancî û ermenîkî vatê.
