“Badê ke rejîmê Esadî rijîya, dewleta tirke vera Şorişê Rojawanî hêrişê xo zedînayî. Çinke zana ke Şorişê Rojawanî semedê pêroyê şaran modelêko tewr munasîb o. Cergê ke Anqara ra paştî gênê planê çinkerdişê îdareyê otonomî kenê”
Nuştox Xido Kokim rojnameyê Xwebûnî de no hewte bi nameyê “Çol de gulêke: Rojava” yew nuşte nuşt. Kokimî nuşteyê xo de va: “Badê ke rejîmê Esadî rijîya, dewleta tirke vera Şorişê Rojawanî hêrişê xo zedînayî. Çinke zana ke Şorişê Rojawanî semedê pêroyê şaran modelêko tewr munasîb o.” Kokimî nuşteyê xo de nîya va: Rojhelatê Mîyanênî de seserra XX. de xeylêk dîktatorî ronîyayî. Na cografya manena “behiştê dîktatorîyan”. Ma vajê Lîbya de serra 1969î de efserê ke hetê Muammer Qaddafî ra ameyî îdarekerdene, hemverê qiralê Lîbya Îdrîsî derbe kerde. Netîceya na derbe de Qaddafî 1ê êlula 1969î de “serkêşê” Lîbya bî. Yew otokrasî rijîya, otokrasîyo bîn ame awankerdene. Qaddafîyî heta 20ê teşrîna verêna 2011î Lîbra îdare kerde. Yanî hema hema 42 serrî “dîktatorîye” kerde.
Nimûneyo bîn Iraq bî. Saddam Huseyîno ke mîyanê Partîya Baasî de sîyaset kerdêne her ke şî hêzdar bî û serra 1979î de serekkomarê Iraqî bî. Serekkomarîye serre bi serre ravurîyaye bi “dîktatorîye”. Îdareyê Saddamî de bi taybetî kurdan zulm û tedayê girdî dîyî. Mîsal Helebce de bi hezaran kurdî xedarane ameyî qirkerdene. Dîktatorîya Saddamî serra 2003yî de peynîya Şerê Iraqî de qedîyaye, pergalo federatîf ronîya û kurdî wayîrê yewinêkê otonomî bî.
Misir de otokrasî
Misir de zî otokrasî amebî awankerdene. Serra 1952yî de Têgêrayîşê Efseranê Azadan derbeyêke kerde û qiralîye rijnaye. Bi dore General Muhammed Necîb, Cemal Abdunnasir û Enver Sedato ke pabesteyê Têgêrayîşê Efseranê Azadan bîyî heta serra 1981î şarê Misirî îdare kerd. Sedatî ra pey Husnu Mubareko ke verê cû wareyê leşkerî de xeylêk wezîfeyî ardbî ca, ame îqtîdar. Mubareko ke sey “vergê Rojhelatê Mîyanênî yo peyên” zanîyêne, 30 serrî îqtîdar de mend û netîceya Wisarê Ereban de 11ê sibata 2011î de wedarîya. Rixmo ke Misir de otokrasî rijîya, nika zî Sîsî xo sey “put” vîneno û dîktatorîye keno.
Deryayê dîktatorîyan
Yew zî Tunus est o. Nê welatî zî mîyanê “deryayê dîktatorîyan” de ajne kerd. Qaso ke serra 1956î de Tunuso ke kolonîya Fransa bî de qiralîye wedarîyaye û herinda ci “komare” ronîyaye. Ronayoxê komare Habîb Burgîbayî mîyanê demî de rejîmo otorîter awan kerd. Ey baxusus “Ataturkî” ra îlham girewtêne. Senî ke Mustafa Kemal sey “sereko pîl” hesibîyêne, ey zî xo sey “perwerdedayoxê şarê Tunusî” pênas kerdêne. Dîktatorîya Burgîbayî heta serra 1987î ramîyaye, ey ra dima Zeynel Abîdîn bîn Alî netîceya derbeyêke de ame îqtîdar. Abîdîn bîn Alîyo ke “girmika asinine” bî, 14ê çeleyê 2011î de peynîya “Şorişê Yasemînî” de îqtîdarê xo vîndî kerd.
Dîktatorîya Esadan
Dîktatorîya peyêne Sûrîye de çend rojan verî yanî 8ê kanûne de rijîyaye. Seke yeno zanayene babîyê Beşar Esadî Hafiz Esadî serra 1970î de vera hemşerîyê xo Salah Cedîdî derbeyêke kerde û îqtîdar girewt binê destê xo. Hafiz Esadî 30 serrî sey dîktator Sûrîye îdare kerde û serra 2000î de xanedanîye Beşar Esadî rê veradaye. A roja ra tepîya şaranê Sûrîye pawitêne ke îdareyo demokratîk bêro awankerdene, labelê Beşarî zî mêrasê babîyê xo domna û rejîmêko otorîter rona. Peynîye de Wisarê Ereban de Sûrîye de zî dînamîkanê cîya-cîyayan serra 2011î de xover da. Îdareyê Esadî bi paştîya Rûsya û Îranî cade nêrijîya û 13 serrî deyax kerd. Netîce de dewletanê Rojawanî HTŞyî rê hetkarîye kerde û 8ê kanûna 2024î de dîktatorîya Esadan rijnaye.
Okyanûs de ‘sitare’
Sûrîye de dînamîkanê xoverdayoxan ra kurdanê Rojawan cayê xo de hemverê pêro dişmenan têkoşînêko pîl da. Bi taybetî serra 2012yî ra nata a herême de çarçewaya teorîyê Serekê PKKyî Abdullah Ocalanî konfederalîzmê demokratîkî de şorişêko girîng ramîno. Nê şorişî bêşik heme dinya de vengêko gird vet. Çike no şoriş okyanûsê dîktatorîyan de “sitare” yo. Ewro îdareyê Anqara wazeno na sitare birijno. Dewleta tirke rind zana ke Rojawan çol de gulêk o. Coka plan kena ke na gule cira bikero. Çiqas ke Rojhelatê Mîyanênî de derbekarî, mîlîtarîzm, bêrayîrîye, bêedaletîye, bertîl, serokerdoxîye û fêlbazîye serdest benê, hende hukmatê Erdoganî emrê xo derg keno. Çike o zî na gemarinîye ra feydedar beno.
